يكي از اشتباهات مكرري كه امروزه از روي غفلت و عادت مرتكب مي‌شويم. ملازمه‌اي است كه ميان «معرفت ديني» يا به عبارتي حس مذهبي و «اطلاعات و دانش ديني» قائل مي‌شويم و مي‌پنداريم كه شرط قطعي ديندار بودن و ديني شدن، تراكم اطلاعات و اندوخته‌هاي حفظي و صوري دانش ديني است.
درحالي كه اگر آموزش ديني به همراه پرروش حس ديني نباشد نه تنها كمكي به تقويت تمايلات فطري نمي‌كند بلكه خود مانع و حجاب برگي در برابر اين تمايل خود انگيخته ايجاد مي‌نمايد.

آسيب‌شناسي تربيت عادتي
«عادت دادن» مانع «تربيت فعال» است.
عادت و ملكه با هم متفاوتند. در تربيت فعال، عادت مانع آگاهي و رشد است ولي ملكه عامل پايداري و ثبات و تداوم فضائل اخلاقي است، در ملكه شدن استمرار نيت وجود دارد ولي در عادت چنين استمرار و هوشياري وجود ندارد.
ترك عادت موجب «سلامتي» است! عمل اخلاقي زماني اررزشمند است كه سه ويژگي داشته‌باشد: اكتسابي بودن- اختياري بودن- شايستگي مدح و ذم.
تربيت عبارت است از فراهم‌سازي شرايط و زمينه‌هايي تا متربي با ميل خود با انتخاب و اراده خود در جهت نيل به كمال گام بردارد.
آسيب‌شناسي تربيت تحميلي
«تربيت كردن» مانع «تربيت شدن» است!
آدمي را اگر به آنچه ناخودآگاه در پي آن است اجبار نمايند از آن دور مي‌شود. زيرا انسان هميشه به دنبال آن چيزي است كه دست‌نايافتني است. هنر مربي جوشش عشق و ايمان در متربي نسبت به پيام تربيتي است بدون آن كه او را به دريافت آن مجبور كند.
آسيب‌شناسي تربيتي وابسته‌ساز
«وابستگي مانع بالندگی تربيت است.»
به يك معني تربيت كردن،‌ رها كردن آدمي از بسته‌ها و وابستگي‌ها، آزاد كردن از قدرت ديگران و آشنا ساختن او با قدرتي است كه دارد. بنابراين تعريف، تربيت، «فتح مداوم» است، فتح وجود خويشتن، فتح قيد و بندهاي قراردادي و تحميلي كه از جانب بزرگسالان براي رام كردن، اهلي كردن و مطيع كردن بي‌چون و چرا به بهانه تاديب و تربيت كودك اعمال مي‌گردد.
انساني كه از خود آزاد نشده‌است به ديگري وابسته مي‌شود. انساني كه از درون باز نشده‌باشد دنياي بيرون را بر خود مي‌بندد و زماني كه آزادي او از بيرون مسدود شود وابسته مي‌شود.
انسان تربيت يافته نه در قيد هواهاي نفساني خود است و نه مقلد كوركورانه رسوم اجتماعي و نه وابسته به مدح و ذم ديگران.
آسيب‌شناسي تشويق
تشويق بيروني مانع «خودانگيختگي دروني» است.
برخي مربيان براي تقويت هرچه سريعتر رفتارهاي مورد نظر خود سعي مي‌كنند به هر طريق ممكن رفتار متربي را مطابق خواسته‌ها، دستورات و مقررات وضع كرده خود درآورند.
بدون ترديد تشويق و ترغيب از مهمترين اركان روان‌شناسي تربيتي و عاملي موثر در تحريك انگيزش‌هاي پيشرفت و عملكرد فرد در فرآيند يادگيري و تقويت رفتارهاي مطلوب است.
وقتي كودك را مورد تشويق قرار مي‌دهيم فرصتي فراهم مي‌شود تا كودك به توانايي، ظرفيت و ارزشمند‌ي‌هاي خود پي برد و در نتيجه مفهوم مثبت و ارزنده‌اي در ذهن خود از عملكرد مفيد خود تصوير كند كه بعدها شكل‌دهنده حرمت نفس او خواهد بود.
اما آنچه كه در روند تشويق متوالي و مكرر كودك وجود دارد اين است كه اگر تشويق صرفاً براساس عوامل بيروني متمركز گردد خود بعنوان يك عامل ضدتشويق عمل خواهد كرد، و در واقع اينگونه «تشويق‌هاي بيروني» مانعي براي تقويت‌هاي دروني و خودانگيختگي فرد مي‌گردد.
تشويق بايد متناسب با مراحل تحول شناختي و تحول اخلاقي متربي باشد. تشويق بايد با تقويت دروني متربي همسو باشد. تشويق يك ايزار تقويت هدف است نه يك هدف براي تقويت ابزار.
آسيب‌شناسي يادگيري در تربيت
«ياددهي» مانع «يادگيري» است!
«هرگاه چيزي را به كودك ياد دهيم مانع شده‌ايم تا خود آن را شخصاً كشف و يا اختراع كند.»
آيا محتواي يادگيري اهميت دارد يا روش يادگيري؟ آيا ما به دنبال تراكم ذهن هستيم يا تحول آن؟
در روش فعال يادگيري امري است شخصي، دروني و در بيشتر موارد اختياري و آگاهانه كه توسط خود يادگيرنده انجام مي‌گيرد. علاوه بر فراهم كردن شرايط مختلف بايد از طريق ترغيب صورت گيرد و تمامي پيامهاي آموزشي و تربيتي متناسب با كانون رغبت و علاقه متربي منتقل شود.
آسيب‌شناسي تربيت كلامي
«تربيت كلامي» مانع «تربيت عملي» است.
عميق‌ترين و مؤثرترين روش‌هاي تربيتي در قالب غير كلامي‌ترين روش‌ها نهفته است.
جزيي‌ترين، ريزترين، پنهان‌ترين و غير رسمي‌ترين رفتارهاي ما ممكن است وسيع‌ترين، عميق‌ترين و آشكارترين تأثيرات را به دنبال داشته‌باشد.
بهترين ذكرها در خود انسان است بهترين نصايح در خويشتن فرد نهفته است، فقط آماده‌سازي ذهني رواني و تزكيه دل را مي‌طلبد تا فرد از طريق حجت بيروني پي به حجت دروني خود ببرد. از عقل يگري رها گشته به عقل خود دست‌يابد و از نصيحت خود سيراب گردد.
آسيب‌شناسي تأمين اوقات فراغت
تأمين تصنعي اوقات فراغت مانع فعاليت‌هاي خودانگيخته در اوقات فراغت است!
در رابطه با مفهوم اوقات فراغت غالباً اين اوقات را به معناي بيكاري، غيرموظف، ساعات بدون برنامه، اوقات غيررسمي و … تلقي مي‌نمايند. براي همين منظور بزرگسالان، مربيان و اولياء براي جلوگيري از هدر رفتن اين اوقات سعي مي‌كنند با برنامه‌ها، سرگرمي‌ها و اشتغالات مختلف اوقات دانش‌آموزان را پر كنند.
حال آنكه فلسفه اوقات فراغت در اين است كه فرد بدون اجبار و عاري از چارچوب‌هاي قبلي، بدون اشتغال‌ورزي ديگر ساخته، خود با ميل و رغبت به فعاليت‌هاي دلخواه خود بپردازد.
در اينجا ممكن است فوراً اعتراض شود كه اگر قرار باشد هر فردي به فعاليت‌هاي دلخواه خود بپردازد و از آنجا كه اساساً آدمي تمايل به شهوات و هواهاي نفساني و لهو و لعب دارد، اين خطر احساس مي‌شود كه فرد با اين آزادي دچار انحرافات و كجرويهاي مختلف گردد.
در پاسخ به اين سخن بايد به نكات زير توجه شود:
پرهيز از تبديل اوقات فراغت به اوقات سرگرمي، گذران وقت، صرف انرژي بيهوده و اشتغالات بدون هدف. در برنامه اوقات فراغت حس كنجكاوي، حيرت، شكوه و پرسشگري متربي را تحريك كنيد. متربي بايد بين لذت و فرح و نشاط قائل شود و…

پی نوشت:
اثرات پنهان تربيت‌ آسيب‌زا دكتر عبدالعظيم كريمي
منبع:جام

لباس مشکی ما را به دستمان بدهید

به ما حسینیه ی گریه را نشان بدهید

مــــــــــــــــرا که راهی بزم عزای اربابم

برای زود رســـــــیدن کمی توان بدهید

اگر خــدای نکرده در آخــــر خــــــــــــــطم

به جان اشک سه ساله مرا امان بدهید

نمــــاز گریه ی ما با امــــــامت سقاست

به روی مأذنه ی کــــــــــــربلا اذان بدهید

برای آن که بمانم همیـــــــــشه بر درتان

به کلب قافله ی عشق اسـتخوان بدهید

قسم به حرمت چشـــمانتان اگر مُردیم

به روی سنگ حسینیه غسلمان بدهید

شعر از علی اکبر لطیفیان

امام رضا علیه السلام قبل از پرداختن به ذکر خصوصیات ماههای سال خطاب به مأمون می فرماید: ثم کل … البارد فی الصیف، والحار فی الشتاء، والمعتدل فی الفصلین، على قدر قوتک وشهوتک وابدأ فی أول طعامک باخف الاغذیة الذی تغذى بها بدنک، بقدر عادتک وبحسب وطنک ونشاطک، و زمانک و…. در تابستان غذای خنک تناول کن و در زمستان غذای گرم و در دو فصل دیگر غذاهای معتدل به اندازه توان (جسمی ) و اشتهایی که داری. غذایت را به اندازه عادتت و مطابق با محل زندگی و نوع فعالیت و زمانی که در آن به سر می بری، با خوردن سبکترین غذاهایی که می خوری آغاز کن . باید در هر روز، هشت ساعت از روز گذشته (یک وعده ) یا هر دو روز سه وعده غذا بخوری بدین ترتیب که صبح اول وقت صبحانه می خوری و سپس شام، و روز دوم هشت ساعت که از روز گذشت یک وعده دیگر غذا می خوری، و دیگر نیازی به خوردن شام نداری . این هم باید به اندازه باشد، نه بیشتر و نه کمتر، و در حالی که هنوز اشتها داری باید دست از غذا خوردن بکشی.(1)

امام رضا علیه السلام برای هر یک از ماههای سال، خصوصیات خاص خودش را برشمرده و توصیه های مخصوصی دارند. در مورد خصوصیات ماه خرداد هم در رساله ذهبیه چنین آمده است: ایار، واحد وثلاثون یوما، وتصفو فیه الریاح، هو آخر فصل الربیع، و قد نهى فیه عن أکل الملوحات، واللحوم الغلیظة کالرؤوس ولحم البقر، واللبن، وینفع فیه دخول الحمام أول النهار، ویکره فیه الریاضة قبل الغذاء.؛ ایار سى و یک روز است، در این ماه بادها صاف مى‏شود و این ماه آخر فصل بهار است، از خوردن غذاهاى شور و گوشتهاى‏ سنگین مانند کله حیوانات و گوشت گاو و افراط در خوردن ماست نهى شده و در این ماه صبحگاهان به حمام رفتن بسیار مفید است و حرکت و تقلاى زیاد قبل از غذا پسندیده نیست.(2)

کارشناسان تغذیه معتقدند که بسیاری از ما بدون چشیدن غذا به آن نمک اضافه می کنیم . این قبیل افراد می پندارند که تمایل زیاد آن ها به مصرف نمک، به علت نیاز بدنشان به این ماده است، در حالی که علاقه و تمایل به مصرف بعضی موادغذایی صرفاً به علت عادت به خوردن این مواد از زمان کودکی در انسان ریشه می گیرد و به جز بعضی موارد نادر، نیاز بدن در این باره نقشی ندارد. لذا با اصلاح عادت غذایی، خود به خود تمایل بیش از حد به خوردن بعضی مواد خوراکی که برای سلامت انسان مفید نیستند، از بین خواهد رفت. همانطور که در این توصیه آمده امام رضا علیه السلام برای این ماه مواردی را به صورت پرهیز و خودداری متذکر شده و فرموده اند: و قد نهى فیه عن أکل الملوحات، از خوردن غذاهاى شور باید پرهیز کرد .

امروزه همچنین خوردن ماست در کنار غذا برای خیلی ها یک عادت شده اما باید دانست که طبیعت ماست سرد و تر بوده و اسید لاکتیک زیاد تولید می کند. ماستی که چکیده نباشد در آب آن سردی زیاد است که باعث بیماری های زیاد می شود. امام رضا علیه السلام هرچند در موقعیت های دیگر به مصرف گوشت و یا ماست توصیه کرده اند، اما برای این ماه ما را از افراط در مصرف این مواد غذایی نهی کرده و در عوض استحمام و فعالیت های بدنی را برای این موقع از سال برای بدن مفید بر شمرده اند.(3)

پی نوشت ها:
1. مستدرک الوسائل ،میرزا حسین نوری طبرسی ،ج16 ، ص 455
2. الرسالة الذهبیة، ص 13
3. طب الرضا علیه السلام- ترجمه امیر صادقى؛ ص51.
منبع:قدس

در احادیث و روایات پزشکی حجامت مایه زیادی عقل ، خلاصی از بیماریها و حفظ سلامتی بدن و بیمه شدن در برابر انواع دردها و ناراحتی ها در طول سال معرفی شده است.

در بین روایات اسلامی شاید چیزی به اندازه حجامت مورد تأکید قرار نگرفته باشد. پیامبر اکرم (ص) و سایر ائمه (ع) به بیانات مختلفی این موضوع را سفارش کرده اند. پیامبر اکرم (ص) آن را شفای دردها دانسته و سایر ائمه (ع) هم از این عمل به نیکی یاد کرده اند. در این زمینه امام رضا علیه السلام به نقل از پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند: « إن یکن فی شیء شفاء ففی شرطه الحجّام ٲو فی شربت العسل». اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد ، در تیغ حجّام یا در شربت عسل است .

بهترین زمان حجامت

باید توجه داشت که حجامت مانند هر عمل دیگری شرایط و مقتضیات خود را دارد. یکی از این شرایط، زمان حجامت است. در روایات، بهترین فرصتها برای حجامت تعیین و ذکر شده است. مطابق این توصیه ها فصل بهار به دلیل اعتدال در مزاج انسانها برترین فصل‌ها برای حجامت معرفی شده است. امام رضا علیه‌‌ السلام هم فصل بهار را بهترین زمان برای انجام عمل حجامت دانسته و می فرماید: « أمّا فَصْلُ الرَّبیعِ فَإنّهُ روُحُ الأزْمانِ ….». فصل بهار روح زمان هاست و در این فصل خون به هیجان در می آید. لذا از فصد و حجامت در این فصل استفاده کن.

در میان روزهای هفته، پنجشنبه و سه شنبه به عنوان روز مناسبی برای حجامت دانسته شده و باعث شفا و کنده شدن بیماری از بدن معرفی شده و حجامت در ظهر روز جمعه بسیار زیان‌آور بر شمرده شده است و طبق حدیثی که از امام رضا(ع) نقل شده، حجامت در روزهای 12 تا 15 ماه قمری تأثیر بیشتری دارد.

یکی دیگر از اموری که درباره زمان حجامت باید رعایت شود حجامت پس از غذا و پرهیز از حجامت با شکم خالی است. امام رضا (ع) در این زمینه فرموده اند: «باید حجامت کردن بعد از خوردن غذا صورت گیرد ، چونکه وقتی انسان سیر شد و بعد حجامت کرد، خون جمع شده و بیماری خارج می گردد و اگر با شکم گرسنه کسی حجامت کند، خون خارج می شود ولی بیماری (در بدن) باقی می ماند.»

مطابق توصیه های امام رضا (ع) بهترین اوقات حجامت زمانی است که هوا معتدل باشد و باید روزى را براى خون گرفتن اختیار کرد که هوا صاف و روشن باشد و باد و طوفانى در کار نباشد و از خون بمقدارى خارج شود که وصفش تغییر کند.

قبل و بعد از حجامت

امام رضا علیه السلام خواندن این دعا پیش از حجامت را توصیه می کنند: «اَعوذ بِالّلهِ الکَریم فى حِجامَتى مِنَ العَین فِى الدَّم وَ مِن کُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقام وَ الاَوجاع وَ الاَمراض وَ اَسئَلُکَ العافِیةَ وَ المُعافاة وَ الشِّفاءِ مِن کُلّ داء.» یعنى: « در حجامت خود به خداوند کریم پناه مى‏برم از خونریزى و از هر ناراحتی ، علت ، سختى‏ و درد و مرضی و از تو عافیت و اسباب عافیت و شفاى از هر بیمارى‏ را طلب مى‏کنم.»

و درباره پس از حجامت ضمن پرهیز از رفتن به حمام می فرمایند: پس از استحمام باید موضع فصد و حجامت را به وسیله‏ى پارچه‏ى کرکى یا ابریشمى یا دستمال نخى که لطیف و نرم باشد، بپوشانید. و در بیانی دیگر می فرماید: سفارش مى‏کنم که پس از حجامت یا فصد، آب انار را با مکیدن آن بنوشید. مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت و همچنین می فرماید: هر کس می‌خواهد که در موقع حجامت کردن درد کبد نگیرد بعد از حجامت ‌کاسنی با سرکه تناول کند.

در بین روایات اسلامی شاید چیزی به اندازه حجامت مورد تأکید قرار نگرفته باشد. پیامبر اکرم(ص) و سایر ائمه(ع) به بیانات مختلفی این موضوع را سفارش کرده اند. پیامبر اکرم(ص) آن را شفای دردها دانسته و سایر ائمه (ع (هم از این عمل به نیکی یاد کرده اند. در این زمینه امام رضا علیه السلام به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرمایند:«إن یکن فی شیء شفاء ففی شرطه الحجّام ٲو فی شربت العسل». اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد ، در تیغ حجّام یا در شربت عسل است.(1)

بهترین زمان حجامت
باید توجه داشت که حجامت مانند هر عمل دیگری شرایط و مقتضیات خود را دارد. یکی از این شرایط، زمان حجامت است. در روایات، بهترین فرصتها برای حجامت تعیین و ذکر شده است. مطابق این توصیه ها فصل بهار به دلیل اعتدال در مزاج انسانها برترین فصل‌ها برای حجامت معرفی شده است. امام رضا علیه‌‌ السلام هم فصل بهار را بهترین زمان برای انجام عمل حجامت دانسته و می فرماید: « أمّا فَصْلُ الرَّبیعِ فَإنّهُ روُحُ الأزْمانِ ….». فصل بهار روح زمان هاست و در این فصل خون به هیجان در می آید. لذا از فصد و حجامت در این فصل استفاده کن. (2)
در میان روزهای هفته، پنجشنبه و سه شنبه به عنوان روز مناسبی برای حجامت دانسته شده و باعث شفا و کنده شدن بیماری از بدن معرفی شده و حجامت در ظهر روز جمعه بسیار زیان‌آور بر شمرده شده است و طبق حدیثی که از امام رضا(ع) نقل شده، حجامت در روزهای 12 تا 15 ماه قمری تأثیر بیشتری دارد.
یکی دیگر از اموری که درباره زمان حجامت باید رعایت شود حجامت پس از غذا و پرهیز از حجامت با شکم خالی است. امام رضا(ع) در این زمینه فرموده اند: «باید حجامت کردن بعد از خوردن غذا صورت گیرد ، چونکه وقتی انسان سیر شد و بعد حجامت کرد، خون جمع شده و بیماری خارج می گردد و اگر با شکم گرسنه کسی حجامت کند، خون خارج می شود ولی بیماری (در بدن) باقی می ماند.»
مطابق توصیه های امام رضا(ع) بهترین اوقات حجامت زمانی است که هوا معتدل باشد و باید روزى را براى خون گرفتن اختیار کرد که هوا صاف و روشن باشد و باد و طوفانى در کار نباشد و از خون بمقدارى خارج شود که وصفش تغییر کند.

قبل و بعد از حجامت
امام رضا علیه السلام خواندن این دعا پیش از حجامت را توصیه می کنند: «اَعوذ بِالّلهِ الکَریم فى حِجامَتى مِنَ العَین فِى الدَّم وَ مِن کُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقام وَ الاَوجاع وَ الاَمراض وَ اَسئَلُکَ العافِیةَ وَ المُعافاة وَ الشِّفاءِ مِن کُلّ داء.» یعنى:«در حجامت خود به خداوند کریم پناه مى‏برم از خونریزى و از هر ناراحتی ، علت ، سختى‏ و درد و مرضی و از تو عافیت و اسباب عافیت و شفاى از هر بیمارى‏ را طلب مى‏کنم.«
و درباره پس از حجامت ضمن پرهیز از رفتن به حمام می فرمایند: پس از استحمام باید موضع فصد و حجامت را به وسیله‏ى پارچه‏ى کرکى یا ابریشمى یا دستمال نخى که لطیف و نرم باشد، بپوشانید. و در بیانی دیگر می فرماید: سفارش مى‏کنم که پس از حجامت یا فصد، آب انار را با مکیدن آن بنوشید. مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت و همچنین می فرماید: هر کس می‌خواهد که در موقع حجامت کردن درد کبد نگیرد بعد از حجامت ‌کاسنی با سرکه تناول کند.(3)

پی نوشت:
1. وسائل الشیعه / ج 17 / ص 541
2. بحار الأنوار، ج 59، ص 312
3. طب الرضا علیه السلام / ترجمه امیر صادقى، ص: 66
منبع:قدس