بعد از گذشت دو دهه از ماه مبارک رمضان به سراغ والدین روزه اولی‌ها رفتیم تا از آنان بپرسیم که این فرشتگان 9 ساله با روزه‌های طولانی ماه مبارک رمضان چه می‌کنند؟
روزه گرفتن در گرما و روزهای بلند تابستان برای افراد بزرگ سال و قوی‌بنیه، کار سخت و طاقت فرسایی است؛ چرا که تحمل فشار گرسنگی و تشنگی از یک سو و بلند بودن روزها از سوی دیگر سبب کلافگی و گاه بی حوصلگی روزه‌داران می شود.
در میان روزه داران تابستان فرشتگان کوچکی هستند که نام آنها به «روزه اولی‌ها» شهرت یافته است؛ دختر های کوچکی که به سن 9 سالگی رسیده و به اصطلاح تکلیف شده اند و در این ماه مبارک به شرط داشتن توان بدنی باید روزه های خود را کامل بگیرند.
در این میان چند موضوع محل توجه است. اول آن که طول مدت روز بسیار طولانی است و گرسنگی و تشنگی نه تنها این فرشتگان زیبا را آزار می دهد، بلکه سبب کلافگی آنها می شود و از سویی عدم درک کامل از فضای بندگی و عبادت شاید توان ذهنی و روحی کافی را برای تاب آوردن روزه از این فرشتگان کوچک بستاند؛ هر چند که صفای باطن و معصومیت آنان در بهره مندی از ماه مبارک را نمی توان نادیده گرفت.
اکنون با نزدیک شدن به روزهای پایانی ماه مبارک رمضان به سراغ خانواده های روزه اولی ها رفتیم و در گفت و گو با آن ها نه تنها از حال و هوای این فرشتگان کوچک جویا شدیم، بلکه با رویکردی کاربردی سعی در تحلیل و بررسی مسائل و حاشیه های روزه اولی ها داشتیم.
در این گفت و گو پدر زهرا مولایی، 11 ساله، مادر محدثه السادات توکلی، 13 ساله و مادر زینب شکری، 9 ساله شرکت کرده اند.
زینب شکری اولین سالی است که در حال روزه گرفتن است. وی تمام روزه های خود را تا کنون کامل گرفته. مادر زینب درباره اثرات و سختی روزه بر روی کودک خودش به ما گفت: «روزه گرفتن برای زینب بسیار سخت است، تا آن جا که ضعف و بی حالی او زیاد بود، اما این موضوع سبب بهانه گیری زینب 9 ساله نشد؛ چرا که گرایش های مذهبی دخترم بالاست. البته چیزی که باعث گرایش های مذهبی زینب شد قضایایی بود که در مورد به دنیا آمدنش پیش آمد و من برای دخترم تعریف کردم، به همین سبب علاقه خاصی به اماکن متبرکه و مسائل مذهبی در زینب به وجود آمده است.»
پدر زهرا مولایی تجربه بیشتری دارد؛ چراکه فرزند وی دو سال است که در گرمای تابستان روزه می‌گیرد وی در توصیف روزه گرفتن های زهرا می گوید: «بله. الحمدالله از ابتدای زمانی که روزه بر زهرا واجب شد با کمک خانواده توانست که روزه های خود را بگیرد. علی رغم گرمای هوا، مساعدت خانواده سبب کاسته شدن فشار روزه بر زهرا شد. همچنین نقش تدین و ایمانی زهرا را نباید نادیده گرفت؛ ایمان برای روزه گرفتن به او کمک بسیار کرد.»
نقش خانواده در کاستن فشار روزه
از پدر زهرا خواستیم تا درباره نقش خانواده در کاسته شدن فشار روزه بیشتر توضیح دهد؛ وی در این باره نظرات بسیار جالبی داشت که با تامل در آن می توان به نقش خانواده در بسترسازی و آسان کردن این مسیر پی برد.
پدر زهرا گفت: نگاه دینی و آسمانی به روزه اولین مسئله ای است که والدین باید به فرزندان خود منتقل کنند. فرزندان باید با دید الهی و خدایی به روزه نگاه کنند و روزه گرفتن را توفیق بزرگی بدانند. والدین سختی های روزه را به عنوان توفیق معرفی کنند تا فرزندان بر سکوی ماه رمضان با افتخار بایستند.
باید افتخارآمیز بودن روزه به کودکان منتقل شود
اگر افتخارآمیز بودن روزه برای فرزندان، به آنها منتقل شود و روزه گرفتن را نه به عنوان یک کار سخت و خشک، بلکه به عنوان یک کار سخت افتخارآمیز که انجام آن برای آنها یک پیروزی بزرگ محسوب می شود، نگاه کنند، بار بزرگی از سختی روزه زمین گذاشته می شود. در نتیجه برای فرزندان روزه گرفتن و ماه رمضان شیرین خواهد شد.
نکته دوم اینکه باید درباره کسانی که در این سن و با همین سختی در طول تاریخ یا در زمان خودمان روزه گرفتند برای بچه ها صحبت کنیم تا آنها بدانند کار سخت و شاقی نیست، حتی می‌توان فواید جسمی روزه را نیز یادآور شد.
از سوی دیگر والدین می توانند افطار و سحر را با صفای خاصی در خانه برگزار کنند تا به افطار و سحر تنها به عنوان غذا خوردن نگاه نشود.
والدین، فرزندان را در هنگام سحر با لطافت و نرمش خاصی بیدار کنند؛ چرا که سن آنها اقتضا می کند خواب بیشتری داشته باشند، بنابراین احتمال واکنش های عصبی وجود دارد. در نتیجه والدین باید حوصله خود را بیشتر کنند و برخورد تندی با فرزندان نداشته باشند تا آرام آرام فرزندان عادت کنند.»
ارتباط مستقیم بین صبر و حوصله والدین با ایجاد صبر در کودکان روزه‌دار
مادر زینب شکری نیز تمهیدات خاصی را برای بیشتر شدن صبر زینب کوچولو به کار می برد که با تامل در آن می توان به ارتباط مستقیمی که صبر و حوصله والدین با صبر در کودکان دارد، پی برد.
وی می گوید: «گاه زینب از سختی روزه گلایه می‌کند و می گوید چی کار کنم که تحملم بیشتر شود؟ در این مواقع من برای زینب کتاب می خوانم، ناز و نوازشش می کنم و… که این کار بسیار تاثیر دارد. حس همدردی من با زینب او را آرام می کند. وقتی کسی به او بگوید «خب اگر نمی توانی نگیر» بسیار ناراحت می شود. در چنین مواقعی من می گویم چون تو روزه گرفتن برایت سخت است اجرت بیشتر می شود، مثل فرشته ها شدی، برای من هم دعا کن و این امر باعث می شود او انرژی بگیرد.
دوستان می گویند: این بچه ضعیف است و چرا روزه می گیرد؟
حتی در برخی مواقع پیش آمده است که جلوی خود زینب به من می گویند این بچه ضعیف است و چرا روزه می گیرد؟ اما زینب در چنین مواقعی فقط نگاه می کند ببیند من چه می گویم.
من خودم گاهی به زینب می گویم اگر اذیت می شوی روزه نگیر گناه ندارد، اما او می گوید: نمی خواهم 60 روز روزه بگیرم!
البته در نمازخوان شدن زینب مدرسه بسیار موثر بوده است. ناظم مدرسه بچه هایی که سر نماز حاضر می شدند را تشویق می کرد و این امر برای دختر من جالب بود. من گمان می کنم مدرسه بیشتر از خانواده موثر است. هم معلمان و هم جو دوستان بسیار موثر است. بچه ها در تمام زمینه ها از دوستان خود تاثیر می گیرند. همیشه در حال قیاس خود با همسن و سالان خود هستند.»
بررسی تاثیر رفتار همسالان بر روحیه روزه داران کوچک
یکی دیگر از نکاتی که در روحیه این روزه‌داران کوچک تاثیر دارد، نحوه رفتار بزرگسالان و همسن و سالان خود آنان است.
خانم اردلانی که مادر محدثه سادات توکلی است و پزشک نیز هست، به نقش جایزه ها و هدایایی که در ماه مبارک به محدثه داده شده، اشاره می کند و می گوید: «خانواده و بستگان به مسئله روزه حساس هستند و از سوی دیگر مدرسه و همکلاسی ها بر روی ایشان بسیار تاثیرگذار بودند.
ما همیشه آخر ماه رمضان هدیه‌ای که دوست دارد را برای او تهیه می کنیم. محدثه خانم در طول ماه رمضان نیز از طرف پدرش جایزه‌هایی می‌گیرد.
جوایز و هدیه‌های اقوام تاثیر مثبتی دارد
همچنین اطرافیان محدثه، وی را بسیار تشویق می کنند و برای آنها این امر بسیار جالب است. البته خیلی از اطرافیان یا همسایه‌ها به من می گویند بچه گناه دارد و روزه نگیرد، اما اقوام تشویقش می کنند و حتی چند نفری از اقوام برای ایشان هدیه نیز آورده اند. مخصوصاً در سال اولی که می خواست روزه بگیرد؛ این در حالی بود که من گمان می کردم از لحاظ روحی آمادگی روزه گرفتن را ندارد.
لطف خدا باعث شده که دغدغه همکلاسی هایی که دوروبرش هستند نیز مسائل مذهبی باشد. من گمان می کنم همسن و سال های محدثه در گرایش های مذهبی او بیشتر تاثیرگذار بودند.
با توجه به این که فرزند من از لحاظ جسمی ضعیف بود و الان هم بسیار لاغر است، در طول زمانی که روزه می گرفت، برخی از اطرافیان می گفتند روزه گرفتن محدثه با توجه به جثه کوچکش ظلم است، اما من ندیدم روزه به او آسیب زده باشد.
مادر زینب شکری نیز برخورد اطرافیان و نقش هدیه ها را این گونه توصیف می‌کند: «چند تا از اطرافیان و اقوام که برای افطار به منزلشان رفته بودیم به دخترم هدیه دادند.
همچنین زینب تحت تاثیر مادر بزرگ و عمه‌های خویش است؛ چرا که آن ها افراد مذهبی هستند. تا آنجا که اخلاق خوب مادربزرگ و عمه های زینب سبب شده به این مسائل اهمیت بدهد.
بیشتر سعی می کنم زینب در طول روز بخوابد، اما همبازی های زینب که روزه نمی گیرند اثر بدی بر روی او می گذارند. هفته پیش به مناسبت روز تولدش دوستانش را برای افطار دعوت کردم و برخی از دوستان زینب که روزه نمی گرفتند آن روز را روزه گرفته بودند.
این افطار برای زینب بسیار خوشایند بود؛ هم زینب و هم مادر همبازی هایش گفته بودند خیلی به بچه ها خوش گذشته بود. به عبارت دیگر این کار یک عامل تشویقی بود.»
در این میان پدر زهرا مولایی تنها به تشویق های زبانی بسنده کرده است؛ وی می گوید: «در فواصل زمانی مختلف هم در خانواده و هم نزد بستگان به تشویق زبانی ایشان بسنده کردیم.
تا به حال پیش نیامده است که از بستگان کسی بگوید زهرا توان روزه گرفتن را ندارد، البته دلسوزی هایی می شد، اما اگر خانواده ها به مبنای کار به خوبی بپردازند سبب می شود فرزندان تکالیف مذهبی خود را درست انجام دهند.
به عنوان نمونه وقتی فرزندان جشن تکلیف را در زندگی خود یک نقطه عطف ببینند و بدانند مرحله بزرگ و مهمی در زندگی آنها آغاز شده است، می توانند فشار بسیاری از این وظایف را تحمل کنند و سنگینی تکلیف را با شیرینی و حلاوت و با استقبال بپذیرند و این یعنی عمده کار انجام شده است.»
چگونه سپری شدن روزهای بلند تابستان همراه با روزه؟
موضوع بعدی چگونه سپری شدن روزهای بلند تابستان برای کودکان روزه دار است؛ چرا که بازی باعث تشنگی و بی حالی آن ها می شود و از سوی دیگر ضعف و گرسنگی سپری کردن ساعات طولانی را سخت می‌کند.
مادر محدثه در این باره می گوید: «فرزند من از لحاظ جسمی ضعیف است، اما در مقایسه با همکلاسی ها بچه مقاومی است.
چون روزها بلند است من ترجیح می دهم محدثه شب ها بیدار باشد تا هم مواد غذایی بیشتری تا سحر استفاده کند و هم اینکه در طول روز بیشتر بخوابد. آن زمان از روز که بیدار است به بازی مشغول می شود. وقتی کوچکتر بود در طول روز بیشتر می خوابید، اما الان زودتر بیدار می شود و من سعی می کنم که در طول روز و ساعات بیداری با دوستانش بازی کند.
فعالیت های بیرون از خانه، مثل کلاس های تابستانی را برای محدثه کنسل کردم تا به فعالیت هایی که خودش دوست دارد، بپردازد. بعد از افطار دوست دارد استخر برود که پدرش او را می برد.»
در سال های اول محدثه توان تنظیم فعالیت های خود را برای گرفتن روزه نداشت، اما اخیراً وقتی می گویم فلان غذا را در وعده سحر نخور قبول می کند، اما در سال های اول این گونه نبود.
من همیشه نگران این بودم که انرژی بچه بعد از ماه رمضان برنگردد، خدا رو شکر همیشه بعد از یک هفته انرژی سابق را کسب می کند و خیلی زود به شرایط عادت می کند.
زمانی که روزه به محدثه فشار می آورد، پدرش پیشنهاد می کرد به مسافرت یک روزه بروند تا افطار کند و آن روز را روزه نگیرد، اما او به هیچ عنوان حاضر نشد این کار را بکند.
البته روزه داری در سال‌های اول خیلی سخت تر بود. خود محدثه به نماز و روزه حساس است. در اولین سالی که روزه می گرفت سخت تر از الان بود، اما الان عاقل تر شده و صبرش نیز بیشتر شده است.
محدثه می دانست که باید روزه بگیرد و عمل به آن واجب است، اما نمی دانست چرا؟! این مسئله برای وی خیلی سخت بود و بهانه می گرفت، اما در سال های اخیر بهتر شده است. الان برای محدثه سختی در این است که زمان بسیاری دارد، اما نمی تواند کاری انجام دهد.»
برنامه تغذیه‌ای روزه داران کوچک
پدر زهرا مولایی درباره چگونه سپری شدن روزهای بلند تابستان همراه با روزه این چنین می گوید: «نکته این است که بچه ها اکنون در سنی هستند که بدن آنها نیاز به مواد غذایی دارد، بنابراین تا جایی که برای خانواده ها مقدور است مواد غذایی مفید و مغذی برای فرزندان تهیه کنند و در برنامه منظمی در طول ماه رمضان در هنگام افطار و سحر، در اختیار فرزندان قرار دهند تا از نظر جسمی به فرزندان کمک کند.
نکته دیگر اینکه، روزهایی که اکنون سپری می کنیم روزهای بلند و گرمی است و مشکل اصلی که معمولاً همه با آن درگیرند تشنگی است. می‌توان در وعده افطار و سحر نیازهای فرزندان را قرار داد تا بدن در طول روز با کمبود آب شدید مواجه نشود. اگر والدین بتوانند سرگرمی های سالمی در طول روز برای فرزندان مهیا کنند، گذر زمان برای فرزندان سریعتر خواهد شد.
مستحب است شب های ماه رمضان را احیا کنند. در نتیجه بیدار ماندن در شب و خواب بیشتر در طول روز به فرزندان کمک می کند زمان برای آنها ایستا نباشد. ما علاوه بر تمام این برنامه ها، به ایشان گفتیم اگر روزه خیلی فشار آورد، می توان سفر 24 ساعته تا بیرون شهر داشت و در زمستان قضای آن را بجا آورد. البته به دلیل شوق ایشان به روزه گرفتن، این مسئله بندرت اتفاق افتاد.
خداوند متعال تمهیداتی را برای روزه بچه ها قرار داده است تا بتوان با فرزندان در این مسئله کنار آمد و از سوی دیگر این مطلب باید به فرزندان القا شود که این عمل یک واجب الهی است.
همان طور که دین مبین اسلام روزه گرفتن را واجب کرده است در جایی که باعث ضعف و بیماری جسمی شود، آن را نهی می کند.
مادر زینب درباره گذران ساعات وی می گوید: «زینب در طول روز وقت خود را هر از گاهی با بازی کردن با همسالان می گذراند، اما چون کمی اذیت می شود سعی می کنند در خانه های همدیگر بازی کنند.
زینب کلاً کم غذاست، بنابراین در طول زمان افطار تا سحر سعی می کنم او را بیدار نگه دارم تا هم غذا یا آب را ذره ذره به او بدهم؛ چون در زمان افطار به طور کامل غذا نمی خورد و همچنین به این ترتیب می تواند در طول روز بیشتر بخوابد.
به نظر من اگر برنامه تغذیه ای بچه را کنترل کنیم و زمان خواب او را در طول روز قرار دهیم، می تواند روزه بگیرد. زمانی که خود من به سن تکلیف رسیده بودم مادرم ما را برای سحر بیدار نمی کرد؛ چرا که گمان می کرد توان روزه گرفتن را نداریم، در حالی که من خودم می دانستم که می توانم روزه بگیرم.
از طرفی کسانی که بر روزه گرفتن فرزند خود تاکید می کنند، این اقدامشان باعث می شود بچه از روزه زده شود. من ترجیح می دهم به اختیار فرزندم بگذارم و با عوامل تشویقی دخترم را به روزه گرفتن ترغیب کنم.»
گاهی به او می گویم اگر نمی توانی و اذیت می شوی روزه نگیر، اما او می گوید فلان دوستم روزه است، پس من روزه خود را نمی خورم. زمانی که من در نماز خواندن او را همراهی نمی کنم با ناراحتی نماز می خواند، و برعکس زمانی که همراه او نماز می خوانم با رغبت بیشتری این کار را انجام می دهد؛ چرا که می داند کسی او را همراهی می کند.»
نظر پزشک درباره روزه داری دخترهای 9 ساله
- از جنبه علم پزشکی آیا روزه گرفتن برای دختر خانم های 9 ساله مضر است؟ و آیا روزه گرفتن به جسم آنها آسیب می رساند؟
دکتر اردلانی - از نظر بنده اگر بچه مشکل زمینه ای خاص نداشته باشد روزه گرفتن به جسم او آسیب نمی زند. اگر والدین بتوانند زمان را برای فرزند خود کوتاه کنند (با بیدار نگه داشتن بچه ها در شب و خوابیدن آنها در طول روز) بچه کمتر اذیت خواهد شد؛ در مواردی که روزه گرفتن به جسم بچه آسیب می رساند، خود خدا این واجب الهی حرام کرده، اما گرسنگی و تشنگی به نحوی فلسفه روزه است.
به نظر بنده وقتی خدا حکمی را قرار می دهد تمام شرایط را در نظر می گیرد. در حرام خدا نفعی برای کسی نیست. دختر من هم از گرسنگی و تشنگی اذیت می شود، اما از طرف دیگر صبر و گرسنگی در اخلاق او تاثیر دارد. از نظر بنده برای بچه های این دوره که رفاه زده اند این امر بسیار مفید هم هست.
منبع:دانشجو
