حضرت جواد(ع) امام نهم شیعیان است، نام آن حضرت، محمد و كنيه اش؛ ابو جعفر و ابوعلی است. لقب های ایشان عبارت است از: مختار، متوكّل، متّقى، زكىّ، تقى، مُنتَجَب، مرتضى، قانِع، جواد و عالِم.[1]
پدرش امام رضا(ع) و مادرش به نام سَبيكه[2] نوبيّه (منطقه ای در سودان) آفریقا بود و در رمضان[3] و یا رجب[4] سال 195هـ.ق در مدینه متولد شد.
همسران امام جواد(ع)
1. همسر امام جواد(ع)، سمانه مغربیه نام داشت.[5] البته نام های حویث، غزاله مغربیه و مدنب نیز برای او در منابع اسلامی ذکر شده است.[6]
2. مأمون خلیفۀ عباسی برای رهايى از يک سلسله تنگناها و شرائط دشوار سياسى زمان خود، تصمیم گرفت ولایت عهدی را بر امام هشتم تحميل کند و نیز با تظاهر به مهربانى و دوستى نسبت به امام جواد(ع) تصميم گرفت دختر خود را به ایشان تزويج نماید تا استفاده اى كه از تحميل وليعهدى بر امام رضا(ع) در نظر داشت از اين وصلت نيز به دست آورد. [7] بر اساس همين طرح بود كه پس از شهادت امام رضا(ع) دختر مأمون «امّ فضل» به همسرى امام جواد(ع) درآورده شد و امام از او فرزندی نداشته است.[8]
فرزندان
در منابع اسلامی دیدگاه های مختلفی نسبت به تعداد و نام فرزندان امام جواد(ع) بیان شده است؛ همان طور که شیخ طبرسی می گوید: امام جواد (ع) دو پسر و سه دختر از خود به جاى گذارد كه يكى از آنان حضرت هادى (ع) است و دومى هم به نام موسى و دختران آن جناب هم حكيمه، خديجه و ام كلثوم نام داشتهاند، بعضى نیز گفته اند وى دو دختر به نام فاطمه و امامه داشته است.[9]
اما آنچه همۀ منابع درباره اش اتفاق نظر دارند، این است که دو فرزند؛ امام هادی(ع) و موسی مبرقع جزو فرزندان امام جواد(ع) هستند.[10]
امامت امام جواد(ع)
در روایات به امامت امام جواد(ع) پس از امام رضا(ع) تصریح شده است؛ مانند احادیثی که از پیامبر اکرم(ص) در بارۀ تصریح به نام های امامان(ع) نقل شده است.[11]
همچنین از جمله كسانى كه تصريح به امامت آن حضرت را از امام رضا(ع) روايت كردهاند، عبارتند از: على بن جعفر، صفوان بن يحيى، معمر بن خلاد، حسين بن بشار، ابن ابى نصر بزنطى، ابن قياما واسطى، حسن بن جهم ابو يحيى صنعانى، خيرانى، يحيى بن حبيب زيات و… .[12]
کرامات امام جواد(ع)
امام جواد(ع) مانند سایر امامان دارای کرامات زیادی بودند که موردی از آن را ذکر می کنیم:
محمّد بن اورمه گفت: معتصم گروهى از وزيران خود را خواست به آنها دستور داد به دروغ گواهى دهند كه محمّد بن على بن موسى(ع) تصميم قيام دارد بعد حضرت را خواست گفت تصميم دارى در دولت من قيام كنى. فرمود: به خدا قسم چنين تصميمى ندارم.
معتصم گفت: فلان كس و فلانى بر كار تو شهادت می دهند آنها را حاضر كردند. گفتند: صحيح است ما اين نامهها را از بعضى غلامان تو به دست آوردهايم.
حضرت جواد(ع) در اطاق جلو بود دست هاى خود را بلند كرده گفت: خدايا اگر دروغ می گويند اينها را بگير. يک مرتبه ديدم اطاق جلو چنان به حركت در آمد می رود و مى آيد هر كدام از ايشان تصميم حركت كردن می گيرد به زمين مى افتد. معتصم صدا زد يا ابن رسول اللَّه من از حرف خود توبه می كنم از خدا بخواه كه اطاق از حركت بايستد. گفت خدايا اطاق را آرام فرما تو می دانى ايشان دشمن تو و من اند، اطاق آرام گرفت.[13]
مناظرات علمی امام جواد(ع)
بارزترین نوع تبلیغ امام جواد(ع) مناظراتی است که آن حضرت انجام می داد. مناظره های آن حضرت که از نخستین روزهای امامتش آغاز شد، ایشان را در تثبیت جایگاه ولایت و امامت، هدایت حق جویان و آشکار ساختن سستی گفتار ستمگران یاری داد. آن حضرت به دو جهت در عرصۀ مناظره های علمی گام نهاد:
نخست، نیاز شیعیان که با توجه به سنّ کم آن حضرت در پی کشف جایگاه معنوی اش بودند و دوم خواست مأمون و معتصم که اندیشۀ خوار ساختن امام و اثبات الهی نبودن آگاهی های وی را در سر می پروراندند.
کیفیت شهادت امام جواد(ع)
دربارۀ این که امام جواد(ع) به چه نحوی به شهادت رسیدند، دیدگاه های مختلفی وجود دارد که در این جا به یک نمونه اشاره می شود:
معتصِم خلیفۀ ستمگر عباسی -برادر مأمون و عموی ام فضل دختر مأمون- پیوسته نقشه هایی را برای به شهادت رساندن امام جواد(ع) اجرا می کرد و در این زمینه با ام فضل نیز همدست شده بود که امام جواد(ع) را مسموم کند؛ زیرا معتصم می دانست که ام فضل از آن حضرت منحرف شده و به شدّت علیه امام(ع) موضع گرفته است. بر این اساس، ام فضل نیز در خواست معتصم را پاسخ مثبت داد و سمّی را در انگور جاسازی کرد و در پیش روی آن حضرت نهاد و همین که امام جواد(ع) از آن انگور خورد، ام فضل پشیمان شد و شروع به گریه کرد، حضرت فرمود: گریه ات برای چیست؟ سوگند به خدا، خداوند آنچنان تو را به دردی در ناحیه رحم دچار سازد که جبران پذیر نباشد و به بلایی گرفتارت کند که قابل کتمان نباشد. بر اثر همین نفرین ام فضل بیمار شد و از دنیا رفت.[14]
به هر حال، آن حضرت در شهر بغداد در ماه ذى القعده سال 220 هـ.ق در حالی که بيست و پنج سال از عمر شريفش گذشته بود، به شهادت رسید[15] و در محله ای از بغداد به نام کاظمین در کنار قبر جدش امام موسى بن جعفر(ع) دفن شد.[16]
___________________________________________________________________________________
[1]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 50، ص 16، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
[2]. نام های دیگری نیز دربارۀ مادر امام جواد(ع) ذکر شده است؛ مانند «خیزران»، «سکینه مرسیّه». ر.ک: حسینى عاملى، سید تاج الدین، التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، بعثت، قم، چاپ اول، 1412ق؛ بحارالانوار، ج 50، ص 13؛ امین عاملی، سید محسن، أعیان الشیعة، ج 2، ص 32، دار التعارف، بیروت، 1403ق.
[3]. شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 273، کنگرۀ شیخ مفید، چاپ اول، قم، 1413ق.
[4]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج 50، ص 7، دار إحياء التراث العربي، بيروت، چاپ د وم، 1403 ق.
[5]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 297؛ المرعشى التستری، القاضى نور الله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، ج 29، ص 33، مكتبة آیة الله المرعشى النجفى، قم، چاپ اول، 1409ق؛ قمی، شیخ عباس، منتهى الآمال فی تواریخ النبی و الآل، ج 3، ص 1810، دلیل ما، قم، چاپ اول، 1379ش.
[6]. ر.ک: ابن ابى الثلج بغدادى، محمد بن احمد، تاریخ أهل البیت نقلا عن الأئمة الباقر و الصادق و الرضا و العسكری عن آبائهم علیهم السلام، محقق و مصحح: جلالى حسینى، محمد رضا، ص 123 و 124، مؤسسه آل البیت علیهم السلام؛ قم، چاپ اول، 1410ق.
[7]. پیشوایی، مهدی، سیرۀ پیشوایان، ص 556، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، چاپ سوم، 1375ش.
[8]. عماد طبرى، حسن بن علی، مناقب الطاهرین، ج 2، ص 808، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، چاپ اول، 1379ش؛ بحارالانوار، ج 50، ص 8.
[9]. شیخ طبرسى، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، ص 355، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ سوم، 1390ق.
[10]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 295؛ شامی، جمال الدین یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، ص 718، انتشارات دفتر اسلامی، قم، چاپ اول، 1420ق؛ حموی، محمد بن اسحاق، أنیس المؤمنین، ص 215، بنیاد بعثت، تهران، 1363ش؛ التتمة فی تواریخ الأئمة علیهم السلام، ص 134.
[11]. بحارالانوار، ج 36، ص 336 و 337؛ ر.ک: نمایه های «اهل بیت»، سؤال 829؛ «انحصار معصومین در چهارده نفر»، سؤال 178؛ «انحصار امامت در نسل پیامبر»، سؤال 2969.
[12]. ر.ک: الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 274 – 280.
[13]. بحار الأنوار، ج 50، ص 45 و 46.
[14]. همان، ص 16 و 17.
[15]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج2، ص273.
[16]. كلینى، محمد بن یعقوب، الكافی، محقق و مصحح: غفارى على اكبر، آخوندى، محمد، ج 1، ص 492، دار الكتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق؛ مسعودى، على بن حسین، إثبات الوصیة للإمام علی بن أبی طالب، ص 227، انصاریان، قم، چاپ سوم، 1426ق.
