امام علی بن موسی الرضا المرتضی(علیه السلام) در حدیثی گهربار ده خصلت و نشانه کامل بودن عقل را بیان فرموده‌اند.
امام هشتم حضرت رضا (علیه السلام) فرمودند:

عقل شخص مسلمان تمام نیست، مگر این که ده خصلت را دارا باشد:
1ـ از او امید خیر باشد
2ـ مردم از بدى او در امان باشند
3ـ خیر اندک دیگرى را بسیار شمارد
4ـ خیر بسیار خود را اندک شمارد
5ـ هر چه حاجت از او خواهند دلتنگ نشود
6ـ در عمر خود از دانش طلبى خسته نشود
7ـ فقر در راه خدایش از توانگرى محبوبتر باشد
8ـ خوارى در راه خدایش از عزّت با دشمنش محبوبتر باشد
9ـ گمنامى را از پرنامى خواهانتر باشد
سپس فرمود: دهمین و چیست دهمین؟ به او گفته شد: چیست؟
فرمود: احدى را ننگرد جز این که بگوید او از من بهتر و پرهیزکارتر است.
متن حدیث:

لا یَتِمُّ عَقْلُ امْرِء مُسْلِم حَتّى تَکُونَ فیهِ عَشْرُ خِصال: أَلْخَیْرُ مِنْهُ مَأمُولٌ. وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ. یَسْتَکْثِرُ قَلیلَ الْخَیْرِ مِنْ غَیْرِهِ، وَ یَسْتَقِلُّ کَثیرَ الْخَیْرِ مِنْ نَفْسِهِ. لا یَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوائِجِ إِلَیْهِ، وَ لا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ. أَلْفَقْرُ فِى اللّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْغِنى. وَ الذُّلُّ فىِ اللّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْعِزِّ فى عَدُوِّهِ. وَ الْخُمُولُ أَشْهى إِلَیْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ.
ثُمَّ قالَ علیه السلام: أَلْعاشِرَةُ وَ مَا الْعاشِرَةُ؟ قیلَ لَهُ: ما هِىَ؟ قالَ علیه السلام: لا یَرى أَحَدًا إِلاّ قالَ: هُوَ خَیْرٌ مِنّى وَ أَتْقى».

«تحف العقول، صفحه 443»

مدیر حوزه علمیه امام مهدی(عج) با اشاره به راز پشیمانی مرحوم نخودکی از شفای مریض‌ها گفت: اصلاً خدا یک مواقعی حاجت بنده را نمی‌دهد. چرا حاجت نمی‌دهد؟ برای اینکه او مدام بگوید: خدا! لذا پروردگار از «خدا! خدا!» گفتن او خوشش می‌آید.
آیت‌الله روح‌الله قرهی مدیر مدرسه علمیه امام مهدی(عج) حکیمیه تهران به مناسبت آغاز ماه بهار قرآن به شرح دعای ابوحمزه ثمالی می‌پردازد که بخش نهم آن در ادامه می‌آید:

*خود دعا، اجابت است!

راجع به اینکه علت قول حقّ پروردگار عالم چیست که اصلاً قائل حقیقی در عالم، خود اوست و قول، قول ذوالجلال و الاکرام است، نکاتی را عرض کردیم.

عرض کردیم: در وعده صدق، صدق به معنی ظاهری راستگویی نیست، صدق، معانی مختلفی دارد و آنچه که راجع به «وَوَعْدُکَ صِدْقٌ» تبیین شد، این است که هیچ خلف وعده‌ای در او نیست و محقّقاً همان لحظه‌ای که وعده می‌دهد، محقّق شده است.

تمثیلی که اولیاء خدا در این زمینه زده‌اند، دعا است. در دعا بیان فرمودند: «اُدْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَکُم‏» اجابت، حین دعا است، نه بعد دعا؛ یعنی اصلاً خود دعا، اجابت است و اگر خاطر شریفتان باشد راجع به این نکته که دعا، خودش اجابت است، سال گذشته، در همین شب‌های ماه مبارک، چند جلسه بحث کردیم.

یک نکته، این بود که پروردگار عالم، خودش اجازه داده که انسان به دعا مشغول باشد؛ یعنی اجابت به این است که بنده‌اش را به عنوان بنده پذیرفته و این توفیق را به او مرحمت کرده که لسان او به دعا گشوده شود و این را برای او اجابت کرده است؛ یعنی حتّی اگر به صورت ظاهر، حاجات او برآورده نشود، اصلاً خود اجازه سخن گفتن با پروردگار عالم، اجابت است، «اُدْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَکُم‏».

*آسانی در درون سختی است!

مثل آنکه بیان فرمودند: «فإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرا» آن کسی که جدّی سختی را تحمّل کند، در همین تحمَل، یسر و آسانی است. کسی که در مواقعی که سختی‌ها پیش می‌آید، خودش را نبازد؛ همان‌ موقع در آسانی است و بنا نیست بعد پیش بیاید.

لذا «مع» آورده که به تعبیر اولیاء الهی و عرفا، از جمله آن مرد الهی و عارف صمدانی، شیخ العجائب، شیخ بهائی؛ یعنی آسانی در درون خود مشکلات نهفته شده و آن که صبر کرد، ظفر، همان لحظه است، نه بعد از مشکلات. برای همین هر کس خود را نباخت، همان لحظه پیروز است، نه اینکه بعد پیروز بشود که همه این‌ها حسب روایات شریفه است.

صفحات: 1· 2

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

مَنْ صَلّی عَلَیَّ فی کتابٍ، لَمْ تَزَل الملائِکَةُ تَستَغفِرُ لَه مادامَ اسمِی فی ذلکَ الکتابِ.

کسی که در نوشته‌ای صلوات بر من را بنویسد، تا زمانی که نام من در آن نوشته باشد فرشتگان برای او استغفار می‌کنند.

پس دست به کار شوید. تنها یک قلم لازم است و تکه‌ای کاغذ و ذره‌ای ایمان…

منبع: مستدرک سفینة البحار، ج6، ص 369.

دهمین برنامه “راز” با موضوع تبلیغ دین درعصرحاضر، الزامات و افق‌ها با حضور ابراهیم فیاض استاد دانشگاه و پژوهشگر جامعه شناسی و حجت السلام محمدرضا زائری روی آنتن شبکه 4 رفت.

حجت الاسلام زائری در ابتدای بحث خود درباره تبلیغات در رسانه‌های غربی گفت: بسیاری از رسانه‌های خارجی20 سال خبر واقعی و راست می‌دهند تا اگر یک روز دروغ بگویند همه باور کنند. ما انتظار داریم امام جماعتی که روز اول به مسجد می‌آید، دستش را ببوسند و به او وجوهات بدهند. حتی پیامبر اکرم (ص) بعد از 40 سال باید مبعوث شود و برای رسیدن به این مقام باید صبر کند.

فیاض: ما به آخوند مسلط به رسانه نیاز داریم

ابراهیم فیاض با بیان خاطره‌ای عنوان کرد: در دوره قبل از انقلاب آخوندی در محله‌مان داشتیم که یکی پارچه فروش و دیگری الک ساز بود. برای ما دعای کمیل و کلاس قرآن می‌گذاشت. از همان حلقه‌ای که ایشان تشکیل داد انقلاب شروع شد. افراد اهل معنا هنوز هستند.

این استاد دانشگاه افزود: تبلیغ همان ارتباط موثر است. یعنی اگر کسی توانست پیام مورد نظرش را به گیرنده برساند، به معنای تبلیغ و علم بلاغت است. از همان آغاز علم بلاغت همان علم ارتباطات بوده است. امروز بنا به هر رسانه‌ای بلاغتی خاص داریم و زمانی بلاغت کتابی، گفتاری و منبر بوده است. گفتار در تبلیغ موثرتر از نوشتار است و گاهی نوشتار تبلیغ را محدود و یا نابود می‌کند.

فیاض اظهارکرد: اگر کسی بخواهد تبلیغ کند، باید علم بلاغت تابع رسانه های خاص مثل بلاغت اینترنتی، رادیو و تلویزیون را یاد بگیرد. در حال حاضر ما به این نوع آخوند احتیاج داریم.

این پژوهشگر و نویسنده در خصوص ارتباطات میان فردی توضیح داد: تمام ارتباطات در همه سطوح خود و تمامی نوع رسانه‌هایی که این نوع ارتباطات را برقرار می کنند، مشروط به ارتباط درون فردی است. اگر ارتباطات درون فردی صحیح باشد، مشکلی نداریم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مبنای ما برای بیان کلمه آخوند به جای روحانی حکمت است و معنای بدی ندارد. آخوندهایی که مثال زدم یکی پارچه فروش و دیگری الک ساز بودند و در بازار کار می‌کردند یعنی ارتباط آنها بیشتر با مردم بود. آخوند ما در بازار است و رهبانیت ندارد که در یک گوشه بنشیند. جناب شاه آبادی استاد امام خمینی (ره) نیز در بازار بودند.

حجت الاسلام زائری در تأیید حرفه‌ای فیاض در برنامه یادآورشد: در معماری سنتی ما همیشه حوزه علمیه و مسجد وسط بازار و در قلب تپنده زندگی اجتماعی مردم بود.

فیاض افزود: این مسأله با کلیسا تفاوت بسیاری دارد و منظورمان این است که آخوند بازاری مبلغ واقعی است. مثلا آیت الله احمدی میانجی هنگام جنگ و در میانه بازار به من گفت: 3 میلیون تومان برای کمک به بچه‌های جبهه در همان مسجد کوچک قم جمع شده است و این رقم در سال 65 زیاد بود.

این استاد دانشگاه با اشاره به سریال “مادرانه” و بد نشان دادن چهره‌های متمول خاطرنشان کرد: متأسفانه در صداوسیما این طور بازنمایی می‌شود که افراد متمول بد هستند و صوفی مسلک‌ها خوب هستند. اصلا این دیدگاه صحیحی نیست؛ پس چه کسانی گلریزان انجام می دهند؟ پولدارهای مشهور بسیاری هستند که مدرسه سازند و کار خیر انجام می دهند. چرا این افراد را الگو قرار نمی دهیم؟

فیاض توضیح داد: تبلیغات ما اینطور نیست که کاری به جامعه نداشته باشد و اتفاقا تمام آخوندهای ما در جامعه بودند.

زائری: فیلم “استشهادی برای خدا” نشان دهنده رابطه نزدیک روحانیت و مردم است

حجت الاسلام زائری در تأیید صحبت‌های فیاضیان عنوان کرد: زمانی بین دوستان درباره رابطه روحانیت و مردم صحبت بود و معتقد بودم علیرغم تمام انتقادهایی که داریم و فاصله‌هایی که حس می‌کنیم باید پر شود، هنوز هم مردم بیشترین ارتباط را با روحانیت دارند. هنوز هم روحانیت و امام جماعت مسجد بیشترین ارتباط را با صنوف مختلف دارند. این نمونه نزدیک ارتباط با مردم را در فیلم “استشهادی برای خدا” دیدم.

وی با انتقاد از عملکرد رسانه افزود: متأسفانه به دلیل نوع پوشش رسانه‌ای حاکمیتی فقط در نماز جمعه و یا برای قیچی کردن روبان از روحانیت استفاده می‌شود و روحانیت این طور بازنمایی می‌شود. خودمان با دست خودمان کاری کردیم که این شخصیت را به مردم نشان دهیم.

زائری: ما روحانیت را عامل اصلی گرانی نشان دادیم

این مبلغ حوزه دین تأکید کرد: الان شرایط بهتر شده است اما ما سال‌های بسیاری است که برای گزارش درباره ترافیک میکروفون را روبروی تمام طیف‌های شغلی به جز روحانیت قرار می‌دهیم چون معتقدیم در شأن روحانیت نیست و توهین است. معمولا روحانی را در خطبه نماز جمعه نشان می‌دادیم و ناخودآگاه ملت فکر می‌کنند روحانیت عامل اصلی گرانی است.

حجت الاسلام زائری گفت: من به عینه دیدم که می‌خواستند آهویی را به زیستگاه خود برگردانند و از یک روحانی برای قیچی کردن روبان و برگرداندن این موجود به زیستگاهش استفاده کردند. این یک نوع توهین است. ما روحانی را معمولا در این نظام حاکمیتی بیشتر و در زندگی عادی و روزمره مردم کمتر نشان داده‌ایم. نتیجه اینکه مخاطب تنها روحانی را از دیدگاه عقیدتی سیاسی، نماینده رهبری در دانشگاه، وزیر، وکلیل و نماینده مجلس می‌بیند.

وی ادامه داد: اتفاقا ممکن است طلبه از لحاظ مسائل زندگی در پایین‌ترین طبقات اجتماعی باشد. درآمد طلبه به طور میانگین جزو پایین‌ترین درآمدها در طبقه اجتماعی است. معمولا این موضوع را باور نمی‌کنیم چون دائما عکس این قضیه در رسانه نشان داده شده است. من با تهیه کننده و کارگردان صحبت کردم اما می‌گویند برای ما دردسر درست نکنید. همین موضوع باعث شده که مردم واقعیت‌ها را نبینند و باور نکنند.

این مبلغ حوزه دین تصریح کرد: الان طلبه‌ها برای پرداخت شهریه باید 300 الی 400 هزارتومان پول بپردازند. اگر درآمدش را با ماه رمضان و محرم حساب کنید شاید چیزی برابر با 350 هزارتومان درکل سال باشد. طلبه ما با این شرایط زندگی می کند و بین چند ده هزار شاید دو یا سه تای آنها مقام و منصب و درآمد خوبی داشته باشند.

وی افزود: در بازه‌ای از زمان رهبر انقلاب به این اشاره کردند که مردم باید زندگی داخلی روحانیت را ببینند. این حرف یعنی کسی که برای ما از دین صحبت می‌کند را بشناسیم و بدانیم در چه فضایی زندگی می‌کند. من طلبه معممی را می شناختم که درس را در سطوح بالا می‌خواند و مجبور شد برای سرمای هوا، بخاری قرض کند و برای پرداخت هزینه بیمارستان همسرش آن بخاری را بفروشد.

حجت الاسلام زائری ادامه داد: متأسفانه ما می ترسیم این موضوعات را بگوییم و فکر می‌کنیم خلاف شأن روحانیت است و با نگفتن این مسائل بین خودمان و مردم فاصله می اندازیم. اگر کسی مشکل مالی داشته باشد و بداند فلان امام جماعت محله‌شان هم همین مشکلات را دارد، بارش سبک‌تر می‌شود. چون ما این مسائل را نمی‌گوییم استثناهای این قضیه در نگاه مردم بزرگ تر و پررنگ‌تر است. متأسفانه این موضوعات را در رسانه ملی مطرح نکرده‌ایم.

فیاض: با درآمد 400 هزارتومانی طلاب نیمی از سال را روزه هستند

فیاض، استاد دانشگاه و پژوهشگر جامعه شناسی با بیان اینکه بسیاری از روحانیون ما زندگی ساده‌ای داشته‌اند عنوان کرد: زندگی اقتصادی در این سطح ارتباطات جبری دارد و ارتباطات مردمی خود به خود به وجود می‌آید چون زندگی اشرافی ندارند که بخواهند با مردم فاصله داشته باشند.

فیاض افزود: یکی از همین طلبه‌ها که 80 نسخه کتاب نوشته‌اند می‌خواست برای درمان همسرش پول قرض بگیرد. زندگی فقیر طلبه‌ای را تمجید نمی‌کنم چون الان قدرت خرید کتاب پایین آمده و اگر شرایط این طور باشد، نمی‌تواند کتاب بخرد و بنویسد. الان با 300 الی 400 هزارتومان طلبه ما نیمی از سال به طور غیررسمی در روزه به سر می‌برد.

این پژوهشگر حوزه انسان شناسی گفت: طلبه‌ای که با تنگ دستی زندگی کند، اگر بعدها وضعیت مالی خوبی پیدا کند و مرجع تقلید بشود، حواسش هست. مثل آیت الله بروجردی که هروقت صبح از خواب بیدار می‌شد از حال و روز طلبه‌ها سوال می‌کرد. آیت الله مرعشی هم کوپن نان داشت و به طلبه ها می‌داد تا حداقل نانی برای خوراک داشته باشند. الان مسکن یکی از مشکلات طلبه‌هاست و نباید بعد اقتصادی تبلیغ را نادیده گرفت.

رسانه‌ملی باید شبکه روحانیت داشته باشد

طالب زاده خطاب به حجت السلام زائری با طرح سوالی پرسید فکر نمی‌کنید حضور خود طلبه‌ها در رسانه کمرنگ است و می‌توانند مستقیم باشد و وی در پاسخ اظهارکرد: آرزوی من این است که رسانه ملی و یا تلویزیون‌های خصوصی این ظرفیت را به وجود بیاورند که برنامه و یا شبکه‌ای برای روحانیت داشته باشند.

وی افزود: روحانیت باید درباره حجاب، مشروبات الکلی، واقعیت‌های اجتماعی و مسائلی که با آن درگیریم و با تعارف با هم صحبت می‌کنیم، حرفی بزنند. مردم باید برای پرسیدن سوال از من به عنوان روحانی راحت باشند و من هم باید بدون تعارف‌های معمول و ملاحظات به آنها پاسخ دهم.

حجت السلام زائری افزود: اگر این اتفاق بیفتد، اشکالات و ابهامات بسیاری حل می‌شود و دیالوگ شفاف و روانی بین مخاطب و روحانی شکل می گیرد. حتی مخاطبانی به ظاهر هیچ نسبتی با من ندارند، نیاز به ارتباط با روحانی را احساس می کند. طیفی از مخاطبان از ما انتظار دارند که وقتی من مسجد و او به ورزشگاه می‌رود، به او برچسب بی‌نمازی و غیره نزنم. همین درک شدن کافی است. متأسفانه هنوز ما نتوانستیم این فاصله‌ها را کم کنیم.

این مبلغ حوزه دین تصریح کرد: در دنیا خانمی که بخواهد روسری سرش باشد، ضرب وشتم می‌شود، بچه‌هایش را از وی می گیرند، شغلش را از دست می‌دهد و از محیط خانواده طرد می‌شود اما در جامعه ما که مسأله حجاب می‌تواند قدرت بسیاری داشته باشد هنوز حل نشده و گرفتار گشت ارشاد هستیم. این نشان از مشکلاتی است که در این حوزه باقی مانده و حل نشده است.

وی در پایان خاطر نشان کرد: در خارج از کشور احترام بیشتری برای طلبه و روحانی قائل می‌شوند و گفتمان بین روحانی و حوزه علمیه بهتر پذیرفته شده است؛ یعنی طلبه فرانسوی، چینی و غیره داریم که در آن فضای دشوار از دین صحبت می کنند اما ما هنوز با طلبه‌ها مشکل داریم. زندگی ما هم به عنوان یک روحانی مانند مردم دیگرست اما این باور به وجود نیامده است. خودمان کاری انجام دادیم که دیدگاه‌ها این گونه باشد.

فارس- در احادیث آمده است: در شهر مکه کسی از حضرت خدیجه(س) ثروتمندتر نبود. آن حضرت بیش از 80 هزار شتر در مناطق مختلف برای تجارت داشتند و در شهرها و کشورهای مختلف همچون مصر و حبشه دارای تجارتخانه بودند.

دهمین روز ماه مبارک رمضان با روز رحلت جانسوز بزرگ بانوی ایمان و آزادگی حضرت خدیجه علیهاالسلام مصادف است. بانوی بزرگواری که در تأسیس بنای اسلام نقش بسیار مهمی داشت، ولی نام و یادش در گمنامی قرار گرفت و آن میزان نام و سخنی که پیرامونش وجود دارد، در خور تلاش‌‌ها و مجاهدت‌‌های این بانوی بزرگ اسلام نیست.

حضرت خدیجه در زمان جاهلیت به طاهره، مبارکه و سیده زنان معروف بود

حضرت خدیجه علیهاالسلام، پدرش خُوَیْلِدِ، و مادرش فاطمه، دختر زائِدَة بْنِ اصَّمْ است. خانواده‌‌ای که حضرت خدیجه علیهاالسلام در آن رشد کرد، از نظر شرافت خانوادگی و نسبت‌‌های خویشاوندی، در شمار بزرگترین قبیله‌‌های عرب جای داشت. این خاندان در همه حجاز نفوذ داشت.

خدیجه علیهاالسلام در بین اقوام خود یگانه و ممتاز و میان اقران کم نظیر بود. او به فضیلت اخلاقی و پذیرایی‌های شایان بسیار معروف بود و بدین جهت زنان مکه به وی حسد می‌‌ورزیدند.

ایشان آنقدر پاکدامن بود که در زمان جاهلیت او را طاهره و مبارکه و سیده زنان می‌‌خواندند و این نشانگر پاکدامنی او در هنگام بی‌‌همسری‌‌اش در آن محیط فاسد و آلوده بود. (الإصابة فی معرفة الصحابة، ج7، ص600)

درود و سلام خداند بر حضرت خدیجه

خدیجه کبری علیهاالسلام چنان مقام والایی داشت که خداوند عزّ و جل، بارها بر او درود و سلام فرستاد.

طبق روایاتی از حضرت امام محمد باقر(ع) پیامبر اکرم(ص) هنگام بازگشت از معراج، به جبرئیل فرمود: آیا حاجتی داری؟ جبرئیل عرض کرد: خواسته‌‌ام این است که از طرف خدا و من به خدیجه سلام برسانی. (بحارالانوار ج6، ص7)

در روایتی دیگر می‌‌خوانیم: روزی خدیجه به طلب رسول خدا(ص) بیرون آمد. جبرئیل به صورت مردی با وی روبه رو شد و از خدیجه احوال رسول خدا(ص) را پرسید.

خدیجه نمی‌‌توانست بگوید رسول خدا(ص) در کجا بسر می‌برد. او می‌‌ترسید این مرد از کسانی باشد که قصد کشتن رسول خدا(ص) را دارد. وقتی که خدمت آن حضرت رسید و قصه را باز گفت، حضرت محمد(ص) فرمود: آن جبرئیل بود و امر کرد که از طرف خدا تو را سلام برسانم. (ریاحین الشریعه ج2، ص206)

پیامبر تا زمانی که حضرت خدیجه زنده بود با هیچ زنی ازدواج نکرد

ذهبی در فضایل ایشان می‌‌نویسد: «وی بانویی فهیم، بزرگوار، دیندار، پاکدامن، بخشنده و اهل بهشت بود و از هر جهتی زنی کامل و شایسته بود و پیامبر اکرم(ص) همیشه به مدح و ثنای او می‌‌پرداخت و او را بر سایر همسرانش برتری می‌‌داد و او را بسیار گرامی می‌‌داشت به حدی که عایشه می‌‌گوید: به هیچ زنی به اندازه خدیجه حسد نمی‌‌ورزیدم چرا که رسول خدا خدیجه را بسیار بزرگ می‌‌داشت.

در کرامت ایشان همین بس که رسول خدا چه قبل از او و چه در زمان حیات او با هیچ زنی ازدواج ننمود و کنیزی هم نداشت و بعد از وفات ایشان آن حضرت کنیز گرفت، براستی حضرت خدیجه بهترین همنشین و مونس پیامبر اکرم (ص) بود و اموال خود را در اعتلای اسلام انفاق نمود. و به درجه‌ای رسید که خداوند به حضرتش امر نمود که خدیجه را به خانه‌ای در بهشت که محل امن و آرامش باشد، بشارت دهد» (سیر أعلام النبلاء، ج2، ص110)

انتظار ظهور پیامبر اسلام

حضرت علی(ع) می‌فرماید رسول خدا (ص) در مورد خدیجه فرمودند: «أفضل نساء الجنة أربع: خدیجة بنت خویلد، و فاطمة بنت محمد، و مریم بنت عمران، و آسیة بنت مزاحم امرأة فرعون»

رسول اکرم فرمود: بهترین زنان بهشتی چهار نفرند: خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمد و مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم همسر فرعون. (صحیح البخاری، پیشین، ج 3، ص 1388)

ایشان آگاه به اخبار آسمانی بود. جالب این است که او از کسانی بود که انتظار ظهور پیامبر جدید را می‌‌‌کشید و همیشه از ورقة بن نوفل و دیگر علماء جویای نشانه‌‌های نبوت می‌‌شد. (بحارالانوار، ج16، ص52)

در تاریخ می‌‌خوانیم حضرت محمد (ص) هر وقت از تکذیب قریش و اذیت‌‌های ایشان محزون و آزرده می‌‌شدند، هیچ چیز آن حضرت را مسرور نمی‌‌کرد مگر یاد خدیجه؛ و هر گاه خدیجه را می‌‌دید مسرور می‌‌شد. (ریاحین الشریعة،ج2، ص25)

اموال حضرت خدیجه چه اندازه بود که راه اسلام خرج شد

دیگر خصوصیت خدیجه این است که دارای شم اقتصادی و روح بازرگانی بود و آوازه شهرتش در این زمینه به شام هم رسیده بود. آن گونه که از تاریخ بر می‌‌آید ثروت حضرت خدیجه علیهاالسلام حاصل دست رنج خود وی بود و از ارث و میراث خبری نبود، به همین جهت پدر و عمویش هیچ‌‌گونه دخالت و تصرفی در امور و اموال ایشان نداشتند، به گونه‌‌ای که از ایشان به ملکه عظیمه تعبیر می‌‌کردند.

در مورد اموال حضرت، علامه مجلسی چند روایت نقل می‌‌کند که طبق این احادیث در شهر مکه کسی از ایشان ثروتمندتر نبود و در هر سو و ناحیه، غلامان احشام و اغنام فراوانی داشتند و بیش از 80 هزار شتر در مناطق مختلف برای تجارت داشتند، و در مناطق مختلفی چون مصر و حبشه تجارتخانه داشتند و عده‌‌ای برای ایشان مشغول تجارت بودند.

در مورد منزل ایشان گفته شده که از لحاظ وسعت به اندازه‌ای بود که تمام مردم مکه را در بر می‌گرفت و در بالای این منزل گنبدی از ابریشم آبی رنگ قرار داده بودند و در آن نقش‌‌های خورشید و ماه و ستارگان منقش بود و آن گنبد ابریشمی زیبا را با طناب‌هایی از ابریشم و میخ‌‌هایی از فولاد، محکم کرده بودند.

بنابراین، این فقرات نشانگر تجارت جهانی آن حضرت بوده که در شهرها و کشورهای مختلف چون مصر و حبشه تجارتخانه داشتند. همچنین دلالت بر قدرت بالای مدیریتی حضرت و ناشی از دانش وسیع آن بزرگوار بود، که با سنی جوان، از نبوغ فوق‌العاده‌ای برخوردار بود. (بحار جلد 16 ص21 و 22)

این بانو بعد از ازدواج با پیامبر(ص) تمام اموال خود را در راه پیشرفت اهداف اسلام هدیه کردند. وی به عمویش ورقه گفت: کلید تمام اموالم را نزد حبیبم ببر و از جانب من به او بگو: تمامی این اموال هدیه است به او و تمامی آن ملک اوست که در آن هرگونه تصرفی بخواهد، انجام دهد. به راستی آیا در تمام دوران پس از بعثت پیامبر(ص) چنین فداکاری مشاهده شده است؟ کدام یک از همسران ایشان، چنین رتبه‌‌ای از فداکاری رسیده‌‌اند؟ (بحار الانوار جلد16ص71)

آیا حضرت خدیجه قبل از ازدواج با پیامبر ازدواج کرده بود؟

معروف است که حضرت خدیجه علیهاالسلام قبل از ازدواج با پیامبر با دو نفر به نام‌‌های عتیق‌ بن عائذ مخزومی و ابی هالة بن المنذر الاسدی ازدواج کرده است. (بحار الانوار، ج16،ص 10)

اما جمعی از مورخان و بزرگان نظر مخالف دارند. برای مثال ابوالقاسم کوفی، احمد بلاذری، سید مرتضی در کتاب شافی و شیخ طوسی در تلخیص شافی آشکارا می‌‌گویند که خدیجه علیهاالسلام هنگام ازدواج با پیامبر، (عذرا) یعنی باکره بوده است.

برخی از معاصران نیز مانند علامه سید جعفر مرتضی چنین ادعا کرده و برای اثبات ادعای خود کتاب‌هایی نوشته‌اند.

این افراد به گفتار صاحب کتاب الاستغاثه استشهاد کرده‌اند که‏ می‌گوید: همه کسانى که اخبار نقل کرده و روایات از آنها به جاى مانده از شیعه و اهل سنت اجماع دارند که مردى از اشراف قریش و رؤساى آنها نمانده بود که به‏خواستگارى خدیجه نرود و در صدد آن بر نیاید. و خدیجه همه آنها را بازگردانده و یا پاسخ رد به آنها داد و چون رسول خدا(ص) او را به همسرى خویش درآورد زنان قریش بر او خشم کرده و از او کناره گیرى کردند و به او گفتند: بزرگان و اشراف قریش از تو خواستگارى کردند و به همسرى هیچ یک از آنها در نیامدى و به همسرى محمد، یتیم ابوطالب که مرد فقیرى است و مالى ندارد درآمدى؟ و با اینحال چگونه اهل ‏فهم مى‌‌توانند بپذیرند که خدیجه به همسرى مردى اعرابى از بنى تمیم درآمده و بزرگان قریش را نپذیرفته باشد؟…و این مطلبى است که مردم صاحب نظر آنرا نمى‌‌‌پذیرند. (الاستغاثه جلد1 ص 70)

سن حضرت خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر

در مورد سن حضرت خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر اکرم (ص) نیز بین مورخین اختلاف است، اما قول مشهور و چیزی که در بین مسلمانان رواج یافته این است که حضرت خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر گرامی اسلام 40 ساله بودند. این در حالی هست که در منابع معتبر تاریخی سن حضرت مورد اختلاف هست این اقوال به این ترتیب هستند: 25، 30، 35، 40، 44، 45 و 46 سال.

بیهقی می‌‌گوید: «… بلغت خدیجة خمسا و ستین سنة، و یقال: خمسین سنة، وهو أصح» یعنی بعضی می‌‌گویند: سن حضرت خدیجه در هنگام وفات 65 ساله بود و برخی دیگر گفته‌‌اند در آن وقت ایشان 50 ساله بوده است که قول صحیح هم همین 50 سال است.

وی در جای دیگر می‌نویسد: «أن النبی تزوج بها وهو ابن خمس و عشرین سنة قبل أن یبعثه الله نبیا بخمس عشرة سنة» یعنی ازدواج رسول خدا با حضرت خدیجه 15 سال قبل از بعثت بوده است. (دلائل النبوة، ج2، ص 71 و72)

بنابراین طبق قول بیهقی وقتی ایشان در زمان وفات یعنی سال دهم بعثت، 50 ساله باشند و 15 سال قبل از بعثت هم ازدواج نموده باشند با این حساب سن حضرت خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر اکرم 25 سال بوده است.

این افراد می‌‌گویند ابن عبدالبر و ابن اثیر نیز قول 65 سالگی حضرت خدیجه را در زمان وفات، قبول ندارند و از آن به «قیل» تعبیر می‌‌کنند.

حاکم نیشابوری یکی از مورخین و استوانه‌‌های علمی اهل تسنن نیز می‌‌گوید: «… عن هشام بن عروة قال توفیت خدیجة بنت خویلد رضی الله عنها وهی ابنة خمس و ستین سنة . . . هذا قول شاذ فإن الذی عندی أنها لم تبلغ ستین سنة» یعنی هشام از پدرش عروة بن زبیر نقل می‌‌کند که حضرت خدیجه در زمان وفات 65 ساله بود ولی قول به 65 سالگی ایشان، قولی شاذ است و به نظر من سن حضرت خدیجه در زمان وفات به 60 سال نرسیده بود (چه برسد به 65 سال)» (المستدرک علی الصحیحین، پیشین، ج3، ص 201)

البته بعضی از محققین و مورخین سن ایشان را در زمان ازدواج 28 سال می‌دانند.

مثلاً نویسنده شذرات‌الذهب می‌‌گوید: «و رجح کثیرون أنها ابنة ثمان و عشرین» (بسیاری از مورخین قول 28 سال را برای حضرت خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر اکرم ترجیح داده‌‌اند.) (شذرات‌الذهب فی أخبار من ذهب، ج1، ص14)

ابن عساکر ( تاریخ مدینة دمشق، ج3، ص 193) ذهبی (سیرأعلام النبلاء، ج2، ص 111) و إربلی (کشف الغمة، ج2، ص135) به نقل از ابن عباس می‌‌گویند: خدیجه در زمان ازدواج با آن حضرت 28 ساله بود. (کشف الغمة، ج2، ص135)

اربلی در جای دیگر به نقل از ابن حماد می‌گوید: حضرت خدیجه در زمان ازدواج با آن حضرت 28 ساله بود. (کشف الغمة، ج2، ص133)

سه وصیت حضرت خدیجه هنگام رحلت

هنگامی که بیماری ام‌المومنین خدیجه سلام الله علیها شدت یافت از پیامبر(ص) درخواست کردند که وصیت‌‌های ایشان را بشنوند، آنگاه عرضه داشتتند: ای رسول خدا، وصیت‌‌های مرا بشنوید.

وصیت می‌کنم ای رسول خدا مرا به خاطر کوتاهیم در ادای حقوقتان عفو کنید. پیامبر فرمودند: دور باد این سخن از تو و هرگز چنین نیست، من از شما هیچ کوتاهی ندیده‌‌ام شما آخرین توان و تلاشت را در ادای حقوق رسالت انجام داده‌‌اید، و بیشترین سختی‌‌ها را در زندگی با من متحمل شده‌اید و تمامی اموالتان را در راه خدا صرف نموده‌‌اید.

آنگاه حضرت خدیجه علیهاالسلام فرمود وصیت می‌‌کنم شما را به دخترم فاطمه زهرا علیهاالسلام ایشان پس از من یتیم و غریب و تنها می‌‌شود پس کسی از زنان قریش او را اذیت نکند و او را سیلی نزند و بر او فریاد نکشد و با او به سختی و درشتی رفتار نکند.

اما وصیت سوم پس به دخترم فاطمه می‌‌گویم و ایشان به شما منتقل می‌‌کند؛ زیرا از شما ای رسول خدا خجالت می‌کشم.

پیامبر (ص) از حجره خارج شدند و حضرت خدیجه علیها‌السلام به حضرت فاطمه علیهاالسلام گفتند: ای حبیبه من و ای نور چشمانم، به پدرت بگو، مادرم می‌‌گوید من از قبر در هراسم و از شما می‌‌خواهم آن ردایی که هنگام نزول وحی می‌‌پوشید کفن من قرار دهید پس صدیقه طاهره آمدند و برای پدر وصیت مادر را نقل کردند.

پیامبر (ص) برخواستند و ردائی که هنگام نزول وحی بر شانه مبارک می‌‌افکندند را به صدیقه طاهره علیهاالسلام دادند، و ایشان آن را برای مادر گرامیشان آوردند و حضرت خدیجه سلام الله علیها به شدت خوشحال شدند.

تدفین حضرت خدیجه با کفنی از بهشت

هنگامی که روح بلند و ملکوتی حضرت ام المومنین به بهشت صعود کرد، پیامبر(ص) او را غسل دادند و حنوط کردند و هنگامی که خواستند حضرت را در همان رداء مخصوص کفن کنند جبرییل نازل شد و عرض کرد: ای رسول خدا، خداوند متعال سلام و درود بر تو می‌‌فرستد و به تو می‌‌گوید ای حبیب ما، خدیجه‌‌ای که تمام دارایی‌‌اش را در راه ما بذل کرد و بخشید کفن او را ما عنایت می‌‌کنیم. جبرییل کفنی تقدیم کرد و عرض کرد: ای رسول خدا، این کفن از بهشت است و خداوند آن را به حضرت خدیجه هدیه نموده است و پیامبر ابتدا حضرت را با رداء مبارکشان کفن کردند و سپس کفنی را که جبرییل آورده بودند، روی آن قرار دادند، از این رو حضرت با دو کفن دفن شدند. (شجره طوبى، ج 2 ، ص 22)