منظور از" مکر الهى" چیست؟
یکی از سوالات مطرح در مسائل قرآنی اینکه منظور از” مکر الهى” چیست؟
پاسخ:
برای روشن شدن معنای این آیه باید دید"مکر” در لغت عرب با آنچه در فارسى امروز از آن مى فهمیم تفاوت بسیار دارد؛ زیرا در فارسى امروز “مکر” به نقشه هاى شیطانى و زیان بخش گفته مى شود، در حالى که در لغت عرب هر نوع چاره اندیشى را “مکر” مى گویند در مفردات” راغب” مى خوانیم: المکر صرف الغیر عما یقصده[1]: “مکر این است که کسى را از منظورش باز دارند” (اعم از اینکه منظورش خوب باشد یا بد).
بر این اساس “مکر"در اصطلاح قرآن اختصاصى به نقشه هاى شیطانى و زیانبخش که در فارسى امروز در آن استعمال مى شود ندارد، و هم در مورد نقشه هاى زیانبخش بکار مى رود، و هم چاره اندیشى هاى خوب. به همین دلیل در قرآن مجید گاهى” ماکر” با کلمه” خیر” ذکر شده مانند:” وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرینَ[2] ” (خداوند بهترین چاره جویان است) و گاهى"مکر” با کلمه “سیئ” آمده است مانند: “وَ لا یَحیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِه[3] ” (نقشه و اندیشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد کرد)
منظور آیه مورد بحث که “مکر” را به خدا نسبت مى دهد این است که دشمنان “مسیح” با طرحهاى شیطانى خود مى خواستند جلو این دعوت الهى را بگیرند، اما خداوند براى حفظ جان پیامبر خود و پیشرفت آیینش تدبیر کرد و نقشه هاى آنها نقش بر آب شد.[4]
بنا بر این مکر همیشه و در همه جا بد نیست. هنگامى که این واژه در مورد خداوند بکار مى رود به معناى خنثى کردن توطئه هاى زیانبار است، و هنگامى که درباره مفسدان بکار مى رود به معناى جلوگیرى از برنامه هاى اصلاحى است.[5]
پی نوشت:
[1]. المفردات فی غریب القرآن، ص: 772
[2]. آل عمران، 54
[3]. فاطر، 43
[4]. تفسیر نمونه، ج2، ص: 567 و566
[5]. تفسیر نمونه، ج15، ص: 498
منبع:جام
