یکی از سوالات مطرح در مسائل قرآنی اینکه منظور از” مکر الهى” چیست؟

پاسخ:
برای روشن شدن معنای این آیه باید دید"مکر” در لغت عرب با آنچه در فارسى امروز از آن مى ‏فهمیم تفاوت بسیار دارد؛ زیرا در فارسى امروز “مکر” به نقشه‏ هاى شیطانى و زیان بخش گفته مى ‏شود، در حالى که در لغت عرب هر نوع چاره‏ اندیشى را “مکر” مى ‏گویند در مفردات” راغب” مى ‏خوانیم: المکر صرف الغیر عما یقصده[1]: “مکر این است که کسى را از منظورش باز دارند” (اعم از اینکه منظورش خوب باشد یا بد).

بر این اساس “مکر"در اصطلاح قرآن اختصاصى به نقشه‏ هاى شیطانى و زیانبخش که در فارسى امروز در آن استعمال مى ‏شود ندارد، و هم در مورد نقشه‏ هاى زیانبخش بکار مى‏ رود، و هم چاره ‏اندیشى ‏هاى خوب. به همین دلیل در قرآن مجید گاهى” ماکر” با کلمه” خیر” ذکر شده مانند:” وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرینَ[2] ” (خداوند بهترین چاره‏ جویان است) و گاهى"مکر” با کلمه “سیئ” آمده‏ است مانند: “وَ لا یَحیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِه‏[3] ” (نقشه و اندیشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد کرد)

منظور آیه مورد بحث که “مکر” را به خدا نسبت مى ‏دهد این است که دشمنان “مسیح” با طرحهاى شیطانى خود مى ‏خواستند جلو این دعوت الهى را بگیرند، اما خداوند براى حفظ جان پیامبر خود و پیشرفت آیینش تدبیر کرد و نقشه ‏هاى آنها نقش بر آب شد.[4]
بنا بر این مکر همیشه و در همه جا بد نیست. هنگامى که این واژه در مورد خداوند بکار مى‏ رود به معناى خنثى کردن توطئه‏ هاى زیانبار است، و هنگامى که درباره مفسدان بکار مى ‏رود به معناى جلوگیرى از برنامه‏ هاى اصلاحى است.[5]

پی نوشت:
[1]. المفردات فی غریب القرآن، ص: 772
[2]. آل عمران، 54
[3]. فاطر، 43
[4]. تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 567 و566
[5]. تفسیر نمونه، ج‏15، ص: 498
منبع:جام