خانواده در تفکر اسلامی جایگاهی بسیار رفیعی دارد، اگر موضوع خانواده در اسلام را با سایر اموری که مشابه این مقوله است، مقایسه کنیم برجستگی خاصی در مسئله خانواده ملاحظه می‌کنیم، اگرچه بعضی از آن موضوعات مهم و بعضی مهم‌تر هستند، اما گاهی اموری وجود دارند که واژه «اهم» نیز برای آن‌ها کفایت نمی‌کند و باید به دنبال ادبیات دیگری برای بیان عظمت آن‌ها بود از جمله این موضوعات، موضوع «خانواده» است.

محمدقاسم موسوی، کارشناس مرکز تخصصی نماز [1] درباره اهمیت و نقش خانواده در تربیت دینی چنین می‌نویسد:

*اهمیت خانواده

خانواده به چند دلیل دارای اهمیت است:

1) کل وجود آدمی از درون خانواده ریشه گرفته و در آن تکوین می‌یابد، به بیان دیگر، پیمانه‌های وجود آدمی در خانواده شکل می‌گیرد و همه تأثیرات بیرونی در محدوده این پیمانه تحقق پیدا می‌کند.

2) آغاز خلقت انسان با خانواده شروع شده است، آیا سر این قضیه این نیست که خانواده رکن عالم هستی است؟ آیا این امر به آن معنا نیست که خانواده، رکن عالم هستی است و به کل هستی جهت می‌دهد؟[2]

3) خانواده، منظومه‌ای متشکل از زن و مرد و فرزندان است و چهار گروه فکری را در خود جای می‌دهد کودک، نوجوان، جوان و بزرگسال که سلسله روابط عمیق روحی، عاطفی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میان آنان جاری است و با هدف رفع نیاز و کسب آرامش در حیطه روابط بالا و تولید و تربیت نسل، به حیات خود ادامه می‌دهد.

4) خانواده مهم‌ترین جایگاه پرورش نیروی انسانی و محیطی مناسب برای رشد اعضای خود به شمار می‌رود و با رشد اعضای خانواده است که اجتماع رشد می‌کند.

5) خانواده آرامشگاه همسران و طبیعی‌ترین بستر رشد و شکوفایی و تعالی آدمی است.

پس خانواده کانونی است که در آن ارزش‌های اخلاقی، باورهای دینی و معیارهای اجتماعی از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یابد و زمینه رشد عاطفی و تربیت اخلاقی و اجتماعی اعضای خانواده را فراهم می‌کند.

*راه رسیدن به استحکام خانواده

یکی از راه‌های رسیدن به استحکام خانواده در تفکر اسلامی، داشتن اقتدار عاطفی و منطقی و برخورداری والدین از بصیرت و بینش اجتماعی است، آگاهی‌های مستمری که می‌تواند ضامن رشد مطلوب شخصیت اجتماعی کودکان و نوجوانان شود و در این صورت است که زمینه رشد اعتقادی و پایبند کردن آنان به ارزش های عبادی و انجام فریضه‌ها در چنین خانواده‌هایی به راحتی قابل طرح و اجراست[3]، در محیط خانواده‌ای که اعضای آن متعبد هستند، فضای آرام حاکم بوده و اعضای آن از اعتماد به نفس بالایی برخوردار هستند.

بر همین اساس در ابتدا جایگاه خانواده را در نظام هستی و سپس در اسلام از دیدگاه قرآن و روایات مورد بررسی قرار می‌دهیم و سپس توطئه‌ای که ابلیس و دشمنان اسلام برای رسیدن به اهداف شومشان برای ریشه‌کنی بنیان خانواده طراحی کرده‌اند را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

*سیمای خانواده(در نظام هستی - در قرآن و روایات)

الف) سیمای خانواده در نظام هستی

دست قدرت و حکمت الهی تمام اجزای جهان را به صورت جفت و عاشق یکدیگر آفریده است، به گونه‌ای که هر جز از عالم هستی خواهان جفت خویش است.

زوجیت به معنای دو تا بودن و نر و ماده بودن می‌آیدو قرآن کریم به زوجیت حیوانات، میوه‌ها، گیاهان و بلکه تمام اشیا اشاره کرده است، «وَمِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِیهَا زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ»[4] دراین آیه و آیات مشابه دیگر زوجیت که مقدمه رشد و نمو و تولید مثل است، را از انسان و حیوانات به میوه‌ها و گیاهان گسترش داده است، ولی در بعضی آیات این زوجیت را در همه اشیا بیان می‌کند، مانند: «ومن کل شیئ خلقنا زوجین لعلکم تذکرون»[5] و در سوره «شعرا» آیه 7 می‌فرماید: «أَوَلَمْ یَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ کَمْ أَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ» و به همین مضمون درسوره «حج» آیه 5، «لقمان» آیه 10، «ق» آیه 7 و «طه» آیه 53 اشاره شده است.

دانشمندان تا قرن‌ها فکر می‌کردند، مساله زوجیت فقط در مورد بشر و حیوانات و در مورد گیاهان خاصی مانند خرما وجود دارد، اما «کارل لینه» (1707-1787 ) گیاه‌شناس معروف سوئدی نظریه خود را مبنی بر وجود نر و ماده در بین گیاهان در سال 1731 ارائه کرد و سپس دانشمندان کشف کردند که همه مواد دراین عالم از تراکم انرژی به صورت ذرات بی‌نهایت ریزی که اتم نامیده می‌شود تشکیل شده‌اند که آن ذرات نیز از الکترون (بار منفی) و پروتون (بار مثبت) تشکیل شده‌اند.[6]

بر همین اساس نظام هستی بر زوجیت بنا نهاده شده که نر و ماده یا مثبت و منفی با در کنار هم بودن و تأثیر در همدیگر برای ادامه زندگی و گسترش آن به همدیگر کمک می‌کنند.

ب)سیمای خانواده در قرآن

هدف از خلقت آدمی رسیدن به کمال انسانی است و خانواده محمل سیر دادن آدمی به سوی کمالات است و هیچ پایگاهی مانند خانواده نمی‌تواند، چنین نقش تکامل بخش و انسان سازی داشته باشد، انسان برای رشد و تعالی نیاز به آرامش روحی، جسمی و عاطفی دارد و این همه در خانواده تأمین می‌شود، خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرمایند: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا» [7]

پروردگار هستی هدف ازدواج و تشکیل خانواده را سکونت و آرامش معرفی می‌کند و این از بزرگ‌ترین آیات خدا و مواهب الهی است، «هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیَسْکُنَ إِلَیْها»(اعراف آیه 189) آنچه مایه اصلاح زندگی این جهانی و آن جهانی است، سکونت و آرامشی است که در سایه روابط خانوادگی فراهم می‌شود.

از والاترین کشش‌ها خواست زن و مرد است که همان میل و کشش همسر گزینی و تشکیل خانواده است، این گرایش غریزی در ذات انسان نهفته است و جلوه‌ای زیبا از عشق وصال در نهاد پاک آدمی است، خانواده از طرفی کهن‌ترین و ریشه‌دارترین نهاد بشری است، چرا که زندگی خانوادگی همزاد آدمیان است و زندگی بشر با آن معنا می‌یابد، آدمی در خانواده چشم به هستی می‌گشاید، در آن رشد می‌کند و با آن به کمال می‌رسد و از طرف دیگر خانواده نیز ماندگارترین و ابدی‌ترین نهاد بشری است در دنیا و آخرت [8]

میل فطری انسان به زندگی خانوادگی منحصر به این جهان نیست و دوست دارد آن جهان نیز با خانواده خود زندگی کند، اگر پیوند انسان‌ها در مجموعه خانواده ایمانی باشد، محدود به این جهان نخواهد شد و در جهان باقی و بهشت سرمد ادامه خواهد داشت، در روایتی از وجود مقدس پیامبر درباره انسان مؤمنی که می‌خواهد وارد بهشت شود، می‌فرماید: «اذ ادخل الرجل (فی الجنه) سأل عن ابویه وزوجته وولده فیقال له انهم لم یبلغوا درجتک وعملک فیقول رب قد عملت لی ولهم فیومر بالحاقهم به»(کنز العمال /14 /478).

در همین رابطه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرمایند: «جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آَبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ»(رعد، آیه 23) و به همین مضمون سوره «طور» آیه 21 و…، بر همین اساس خانواده زیباترین جلوه الهی پایدارترین مجموعه نظام هستی و کهن‌ترین نهاد بشری است، نهاد پاکی که تمام کمالات این جهانی و آن جهانی انسان از آن بر می‌خیزد. (ر.ک سیره نبوی ، دلشاد تهرانی دفتر چهارم ص 21).

ج) سیمای خانواده در روایات

از منظر نبوی هیچ بنیانی در هستی با محبوبیت خانواده نزد خداوند متعال برابری نمی‌کند و می‌فرمایند: «مابنی فی الاسلام بناءً احب الی الله عزوجل واعز من التزویج »[9]

پیامبر گرامی اسلام(ص) پیروان خود را نیز به انجام این عمل شریف ترغیب و تشویق می‌کنند و می‌فرمایند: «النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منی»[10]

در روایت دیگری بیان می‌فرمایند: «من أحب ان یلقى الله طاهرا مطهرا فلیلقه بزوجة»، هر کس دوست دارد خداوند را پاک و پاکیزه دیدار کند، باید ازدواج کند.

و در روایت دیگر می‌فرمایند: «من ترک التزویج مخافة العیلة اساء ظنه بالله عزوجل ان الله عزوجل یقول: ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله» هر کس از ترس فقر ازدواج نکند، به خداوند بد گمان شده است، زیرا خداوند مى‌فرماید: اگر تهیدست باشند، خداوند آنان را از فضل خود، بى نیاز مى‌کند.

و در جای دیگر رسول اکرم(ص) بیان می‌دارند: «زوجوا ایاماکم فان الله یحسن لهم فى اخلاقهم ویوسع لهم فى ارزاقهم ویزیدهم فى مرواتهم»، بى‌همسران خود را همسر دهید که خداوند اخلاق ایشان را نیکو مى‌کند و روزیشان را افزایش داده و بر مروت آن‌ها مى‌افزاید.

امام صادق(ع) می فرمایند: «اذا تزوج العبد فقد استکمل نصف الدین فلیتق الله فی النصف الباقی».(کنزالمعال /44403)

رسول خدا(ص)به جوانان فرمود: «با ازدواج چشم و دامن خود را از گناه پاک بدارید». (مستدرک، جلد2، صفحه531)

رسول خدا(ص)فرمود: «هر کس که در جوانی ازدواج کند، صدای ناله شیطان بلند می‏شود که واویلا دو ثلث دینش از دستبرد من مصون می‏ماند»(مستدرک، جلد2، صفحه 530)

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): «مَا یَمْنَعُ الْمُومِنَ أَنْ یَتَّخِذَ أَهْلا لَعَلَّ اللَّهُ أَنْ یَرْزُقَهُ نَسَمَةً تُثْقِلُ الارْضَ بِه لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ»، (من‏ لایحضره‏ الفقیه، جلد3، صفحه382)، رسول خدا(ص)فرمودند: «چه مانع دارد همسری انتخاب کنید، شاید خداوند فرزندی به شما عطا کند که با گفتن «لا اله الا الله» زمین را سنگین کند».(وسائل، جلد14، صفحه 524)

از احادیث و سنت معصومین چنین به دست می‌آید که سلوک و بندگی و رشد و کمال نه تنها با تشکیل خانواده منافاتی ندارد، بلکه خانواده یاری دهنده انسان درسیر و سلوک معنوی است، پیامبراکرم(ص) می‌فرمایند: «من أحب ان یلقی الله تعالی طاهرا مطهرا، فلیلقه بزوجه»، هرکه دوست دارد که خدای متعال را پاک و پاکیزه ملاقات کند، باید ازدواج کند، و در حدیث دیگر می‌فرمایند «المتزوج النائم افضل عندالله من الصائم القائم العزب»[11]

پیامبرگرامی اسلام (ص) درباره تولید نسل و تکثیر اولاد بیان می‌فرمایند: «تزوجوا فانی مفاخربکم الامم غدا یوم القیامه»[12]، حتی به فرزندان سقط شده شما، در روز قیامت افتخار می‌کنم.

و بر همین اساس است که فروپاشی نظام خانواده چنان نکوهیده است که امام صادق(ع) می‌فرمایند: «تزوجوا ولاتطلقوا فان الطلاق یهتز به العرش » (وسائل جلد 22،صفحه 8)، خانواده یکی از ستون‌های عرش است که با هر طلاق خللی در آن وارد شده و پروردگار هستی را ناراحت می‌کند.

پیامبر اعظم(ص) می‌فرمایند: «مامن شئ ابغض الی الله عزوجل من بیت یخرب فی الاسلام بالفرقه یعنی الطلاق» (همان، جلد 20، صفحه 162)، این همه نشان از ارزش والای ازدواج و بنیان خانواده دارد. [13]

*پی نوشت‌ها:

[1]مرکز تخصصی نماز به عنوان یکی از نهادهای پاسخگو به سؤال‌های نماز، از طریق پست الکترونیکی porseshnamaz@yahoo.com، سایت اینترنتی http://namazportal.ir، شماره پیامک 30004145 و شماره تلفن 02517740920 به پرسش‌های علاقه‌مندان پاسخ می‌گوید.

[2] اسلام و تعلیم و تربیت، آیت‌الله ابراهیم امینى .

[3] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، شهید دکتر سیدرضا پاک نژاد، ج 4.

[4] رعد/3 وبه همین مضمون سوره رحمن /52 و سوره طه /53

[5] سوره ذاریات آیه 51

[6] (برای بررسی ومطالعه بیشتر مراجعه شود به کتاب اعجازها وشگفتی‌های علمی قرآن دکتر رضایی صص173-181)

[7] روم /21

[8] خانواده و تربیت مهدوی، صفحه 33

[9] بحار/100/222

[10] همان ص200

[11] بحار /100ص220 وص221

[12] روم آیه 21- نسا، آیه 3- وسائل الشیعه جلد 14، صفحات 7،8،74

[13] خانواده و تربیت مهدوی، آقا تهرانی، صفحه 30