توجه به لحظات و ساعاتی که ائمه اطهار (علیهم‌السلام) به انجام کارها در آن زمان سفارش کرده‌اند، اهمیت دارد چرا که هر روزی می‌تواند تاثیر خاصی بر نتیجه عملکرد افراد داشته باشد.این مطلب به بیان جایگاه روزهای قمری در انجام کارها از کتاب “مفاتیح‌الحیات” علامه جوادی آملی انتخاب شده است که مشروح آن در پی می‌آید:

انجام کارها در روزهای ماه قمری

درباره تاثیر زمان در انجام دادن کارها شاید بتوان گفت که مبنایی علمی دارد و جایگاه بحث آن علم هیئت و نجوم است؛ ولی به اجمال می‌توان گفت که ممکن است اجزای زمان به لحاظ استعداد و ظرفیت برای انجام دادن و انجام ندادن کارها با یکدیگر تفاوت داشته باشند، چنان که خدای سبحان درباره نزول قرآن در شب قدر می‌فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ»(1)و در باره روز عاشورا که بنی‌امیه به گمان پیروزی بر اهل بیت(ص) آن را روز مبارکی می‌شمردند، در روایات از تبرک به آن روز نهی شده و حتی از ذخیره‌سازی آذوقه سال و مانند آن در آن روز منع شده است، بلکه فرموده‌اند کسب و کار را در آن روز تعطیل کرده، از برنامه‌ بنی‌امیه فاصله بگیرند.(2)

در روایات اسلامی به توسل و توجه به ساحت قدس الهی و استمداد از ذات پاک پروردگار از راه صدقه و مانند آن در برخی زمان‌ها ترغیب شده است. از این گونه احادیث برمی‌آید که اگر زمان تاثیری در کارها داشته باشد، این تاثیر اعدادی و زمینه‌ساز است نه لزومی و ایجابی؛ یعنی تاثیر اصلی فقط به فرمان خداست و هرگز نباید برای آن‌ها تاثیر مستقلی پنداشت و خود را از لطف خدا بی‌نیاز دانست؛ همچنین نباید حوادثی را که غالبا کیفر کارهای نادرست انسان‌اند، با تاثیر ایام پیوند داد و خود را تبرئه کرد.

از امام صادق(ع) نقل شده است که در روزهای یکم، دوم، ششم، هفتم، نهم، چهاردهم، هجدهم، نوزدهم، بیستم،‌بیست و دوم، بیست و سوم، بیست و هفتم، بیست و هشتم و بیست و نهم هر ماه قمری، آغاز هر کاری مبارک است.(3)

پیشگیری از خطر با صدقه

در برخی روایات آمده است که برخی روزهای هر ماه شایستگی برخی کارها یا همه کارها را ندارند، از این رو در صورت نیاز به کاری در آن روزها، با پرداخت صدقه و دعای مأثور می‌توان به آن پرداخت. حماد بن عثمان می‌گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: آیا سفر در برخی از ایام مانند چهارشنبه و امثال آن کراهت دارد؟ آن حضرت فرمود: هر وقت مناسب دیدی سفرت را با صدقه و خواندن آیة‌الکرسی آغاز کن (و هر جا خواستی برو)(4) همان گرامی در روایت دیگر فرمود: صدقه بده و هر روزی که خواستی به سفر برو.(5)

این ابی‌عمیر می‌‌گوید: من در گذشته ستاره‌شناس بودم و طالع را می‌شناختم از این رو گاهی تحت تاثیر قرار می‌گرفتم. نزد ابوالحسن موسی بن جعفر(ع) شکوه کردم. امام(ع) فرمود: هر گاه (برای اقدام به کاری) احساس بدی داشتی به نخستین تهیدستی که برخوردی صدقه بده و سپس اقدام کن؛ خدای بزرگ بی‌تردید خطر را از تو دفع می‌کند.(6)

امام صادق(ع) فرمود: هر کس صبح هنگام صدقه‌ای بدهد، خدای عزیز خطر آن روز را از وی برطرف می‌سازد.(7)

شرافت برخی روزها

برخی از روزهای ماه‌های قمری به سبب تقارن با یکی از اعیاد فرخنده دینی، شرافت خاصی دارند که در این روزها نیکی، صدقه دادن و شاد کردن مومنان سفارش شده است؛ مانند پانزدهم ماه رمضان که افزودن بر شرافت و برکت خاص این ماه مبارک از برکت ولادت دو امام همام، حسن بن علی(ع) و محمد بن علی جوادالائمه(ص) نیز بهره‌مند است؛ همچنین روزهای سوم و پنجم نیمه شعبان که مقارن با میلاد نورانی حضرت سیدالشهداء امام حسین(ع)، حضرت امام زین‌العابدین(ع) و میلاد منجی عالم بشریت حضرت بقیة الله (عج) است؛ همچنین هفدهم ربیع‌الاول روز ولادت رسول خدا(ص) و بیستم جمادی‌الاخرة‌ روز میلاد سیده زنان عالم حضرت فاطمه(س) و … است.

ایام هفته

شنبه: در روایتی از امام رضا(ع) از پدرانش درباره شنبه تا پنجشنبه از پیامبر(ص) نقل شده است که از خدا برای امتش چنین درخواستی کرد: «الهم بارک لأمتی فی بکورها یوم سبتها و خمیسها؛ خدایا! در صبحگاهان امت من در روز شنبه و پنج‌شنبه برکت قرار ده».(8)

امام صادق(ع) فرمود: مسافر، روز شنبه سفر کند، زیرا اگر سنگی در راه از کوه جدا شود خداوند آن را به مکانش بازگرداند.(9)

یکشنبه: یکشنبه با درختکاری و ساخت و ساز تناسب دارد، امام علی(ع) فرمود: روز یکشنبه روز درختکاری و بناسازی است.(10)

دوشنبه: حضرت صادق (ع) فرمود: حجامت در پایان روز دوشنبه درد را از بدن به خوبی بیرون می‌کشد.(11)

امیرمومنان(ع)‌نیز فرمود: دوشنبه روز سفر و جست‌وجوی معاش است.(12)

سه‌شنبه: امام صادق(ع) فرمود: هر کس نیازها بر وی فشار آورده‌اند پس آنها را در روز سه‌شنبه پی‌جویی کند، زیرا آن روزی است که خدا آهن را برای داود نرم کرده است.(13)رسول خدا(ص) فرمود: هر کس روز سه‌شنبه هفدهم یا نوزدهم یا بیست و یکم ماه حجامت کند او را از دردهای سال شفا بخشد.(14)

چهارشنبه: امام رضا(ع) به روایت از پدرانش فرمود: رسول خدا(ص) فرموده است: آخرین چهارشنبه هر ماه همواره روز نامبارکی است.(15)در روایت دیگر از حجامت در روز چهارشنبه نهی شده است.

امام صادق(ع) از پدرانش از امیر مومنان علی(ع) روایت کرده است که روز چهارشنبه از حجامت و نوره کشیدن بپرهیزید، زیرا چهارشنبه همواره (استعداد) نحس و ناخوشایندی دارد…؛(16)ولی حجامت در پایان روز چهارشنبه زیانی ندارد؛ حذیفة بن منصور می‌‌گوید: روز چهارشنبه بعد از عصر، امام صادق(ع) را دیدم که حجامت می‌کرد.(17)

قابل ذکر است بر مبنای روایاتی که درباره صدقه و آثار آن آمده است، استعداد نحس و ناخوش‌آیندی که درباره روز چهارشنبه ذکر شده با صدقه، دفع می‌شود.

پنج‌شنبه: امام صادق(ع) فرمود: هر کس روز پنجشنبه ناخن‌هایش را بگیرد و یکی را برای روز جمعه وا گذارد خدا تنگدستی را از وی دور می‌کند.(18)

جمعه‌: ابوکهمس گوید به امام صادق(ع) عرض کردم: دعایی به من بیاموز تا با آن روزی بخواهم. فرمود: سبیل و ناخن‌های خود را کوتاه کن و این کارت در روز جمعه باشد.(19)

امام صادق(ع) فرمود: هر کس ناخن‌ها و سبیل خود را در هر جمعه کوتاه کند سپس بگوید «بسم‌الله و بالله و علی سنة محمد و آل محمد» به هر تراشه ناخن و تار مو پاداش آزاد کردن یک برده از نسل اسماعیل(ع) به او عطا می‌شود.(20)

امام صادق(ع) از پدرش از رسول خدا روایت فرمود: هر کس ناخن‌هایش را روز جمعه کوتاه کند خدا بیماری را از انگشتانش بیرون می‌کند و دارو را در آن وارد می‌نماید … .(21)

پاداش مضاعف در روز جمعه: هاشم بن حکم از امام صادق(ع) درباره مردی پرسید که قصد دارد کار خیری مانند صدقه یا صوم (روزه) و این‌گونه امور انجام دهد؟ آن حضرت فرمود: خوب است آن عمل را در روز جمعه انجام دهد، زیرا پاداش عمل در روز جمعه چند برابر است.(22)

کراهت کار و سفر پیش از نماز جمعه: از امام صادق (ع) روایت شده است که می‌فرماید: سفر و کار برای تأمین نیازها در روز جمعه کراهت دارد و کراهتش به دلیل نماز جمعه است ولی بعد از نماز جایز است.(23)

نکوهش ترک دین‌شناسی در جمعه: حضرت صادق (ع) فرمود: افّ بر مرد مسلمانی که در طول هفته، روز جمعه را برای امور دینی خود آزاد نمی‌گذارد تا احکام دین خود را بپرسد.(24)

ساعات روز

به فرموده شیخ طوسی ساعات روزها دوازده قسمت اند و هر ساعتی از روز به یکی از پیشوایان دوازده گانه (سلام الله علیهم) منسوب است و دعایی خاص دارد که این دعاها در کتاب های دعا آمده اند.(25)

__________________________________
پی‌نوشت‌ها:

۱- سوره دخان، آیه۳

۲- الدروع الوقیه، ص۸۳ -۱۶۵ به اختصار

۳- الکافی، ج۴، ص۲۸۳

۴- همان، ص۲۸۴

۵- الفقیه، ج۲، ص۲۶۹

۶- همان

۷- کتاب الخصال، ص۳۹۴

8- همان

9- همان.ص394

10- همان.ص384

11- همان.ص386

12- وسائل الشیعه.ج17.ص115

13- کتاب خصال.ص387

14- همان

15- همان

16- همان

17- همان

18- همان

19- همان.ص391

20- همان

21- همان

22- همان.ص392و393

23- همان.ص393

24- همان

25- ر.ک: مصباح امتهجد.عنوان ادعیه ساعات؛المصباح کفعمی.ص133-147؛ مفتاح الفلاح.ص145