پیامبر(ص) به برخی از کودکان نگریست و فرمود: «وای بر فرزندان آخرالزمان از ناحیه پدرانشان!» پرسیده شد: «ای رسول خدا! آیا از آن رو که پدرانشان مشرکاند؟» فرمود: «نه، بلکه از پدرانی که مومن­اند و به فرزندانشان چیزی از واجبات دینی نمی­آموزند، بلکه آنان را از آموختن منع می­کنند و به سود اندکی از دنیا که از فرزندانشان به ایشان می­رسد، رضایت می­دهند و من از آنها بیزارم و آنان نیز از من بیزارند.»

فرزندان امانت الهی و نشانه های خدا هستند ⁽¹⁾ و والدین درباره سلامت ،رشد و تعلیم و تربیت آن هنا مسئولند.⁽²⁾ و در برابر تربیت خوب پاداش ⁽³⁾ و در برابر تربیت بد کیفر خواهند دید.⁽⁴⁾

رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: حق فرزند بر پدر این است که مادرش را سرزنده و گرامی بدارد و نام نیکو بر وی نهد و اگر پسر باشد قذآن به وی بیاموزد و او را پاک (ختنه)کند و شناکردن به وی بیاموزد و اگر دختر باشد سوره نور را به وی آموزش دهد،سوره یوسف را به وی نیاموزد و او را در غرفه ها (بالاخانه ها) ساکن نکند{کنایه از اینکه محل تحصیل و کار و زندگی او در معرض دید و ارتباط نامحرمان نباشد} و در ازدواج او شتاب کند.⁽⁵⁾

امام سجاد(ع) می فرماید: حق فرزندت این است که بدانی از توست و در این دنیا خوب و بدش به تو وابسته است.⁽⁶⁾

آنچه در ادامه می خوانید؛ احادیث و روایات و سفارشاتی است در باب تربیت فرزندان که از کتاب “مفاتیح الحیات” آیات الله جوادی آملی انتخاب شده است :

تعلیم و تربیت کودک
در تعلیم و تربیت کودک چند موضوع مورد توجه اسلام است:

1.        معارف دینی مانند عقاید، اخلاق، قرائت، دانستن احکام و انجام عبادات.

2.         ادب و مهارت­های اجتماعی.

3.       ادب و مهارت های دفاعی

پاداش و تعلیم قرآن و احکام دین
رسول اکرم(ص) فرمود: «هر کس به فرزندش قرآن بیاموزد روز قیامت پدر و مادر او را فرا می­خوانند و دو جامه بر آن دو می­پوشانند که از نور آن چهره­های بهشتیان روشن می­شود.»⁽⁷⁾
رسول خدا(ص) می­فرمود: «قرآن روز قیامت مردی رنگ پریده را می­آورد و به  پروردگارش می­گوید: این شخص، کسی است که طمع او را به رحمت تو قوی کرده بودم و آرزوهایش را به مغفرت تو گسترده بودم، پس بر اساس گمان من درباره­اش عمل کن. خدا می­فرماید: ملک را به دست راستش و جاودانگی را به دست چپش دهید… پدر و مادرش را زیوری دهید که تمام دنیا با آنچه در آن است به ارزش آن نباشد، پس همه مردم روز قیامت به آن پدر و مادر می­نگرند و آن دو را عظیم می­شمارند و خودشان نیز از این مقامشان به شگفتی فرو می­روند و می­پرسند: پروردگار! این عظمت از کجاست؟ خدا می­فرماید: این عظمت به سبب آموختن قرآن به فرزندتان و تربیت او بر اساس دین اسلام و محبت پیامبر(ص) و علی(ع) است.»⁽⁸⁾

کیفر ترک آموزش دینی فرزندان
پیامبر(ص) به برخی از کودکان نگریست و فرمود: «وای بر فرزندان آخرالزمان از ناحیه پدرانشان!» پرسیده شد: «ای رسول خدا! آیا از آن رو که پدرانشان مشرکاند؟» فرمود: «نه، بلکه از پدرانی که مومن­اند و به فرزندانشان چیزی از واجبات دینی نمی­آموزند، بلکه آنان را از آموختن منع می­کنند و به سود اندکی از دنیا که از فرزندانشان به ایشان می­رسد، رضایت می­دهند و من از آنها بیزارم و آنان نیز از من بیزارند.»⁽⁹⁾

دعا برای فرزندان

(1) اللّهُمّ وَ مُنّ عَلَيّ بِبَقَاءِ وُلْدِي وَ بِإِصْلَاحِهِمْ لِي و بِإِمْتَاعِي بِهِمْ. خدايا بر من منت گذار به باقى گذاشتن فرزندانم. و به شايسته ساختن ايشان براى من و به بهره‏مند كردن من از ايشان.

(2) إِلَهِي امْدُدْ لِي فِي أَعْمَارِهِمْ، وَ زِدْ لِي فِي آجَالِهِمْ، وَ رَبّ لِي صَغِيرَهُمْ، وَ قَوّ لِي ضَعِيفَهُمْ، وَ أَصِحّ لِي أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْيَانَهُمْ وَ أَخْلَاقَهُمْ، وَ عَافِهِمْ فِي أَنْفُسِهِمْ وَ فِي جَوَارِحِهِمْ وَ فِي كُلّ مَا عُنِيتُ بِهِ مِنْ أَمْرِهِمْ، وَ أَدْرِرْ لِي وَ عَلَى يَدِي أَرْزَاقَهُمْ. خدايا عمرشان را براى من بركت بخش و مدت زندگانى‏شان را طولانى ساز، و خردسالشان را برايم پرورش ده، و ضعيفشان را نيرومند كن، و بدنها و دينها و اخلاقشان را به صحت بدار، ايشان را در جانها و اعضايشان و هر چيز از كارشان كه مورد اهتمام من است مشمول عافيت قرار ده و روزيهاشان را براى من و بدست من افزون ساز،

(3) اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِيَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِينَ مُطِيعِينَ لَكَ، وَ لِأَوْلِيَائِكَ مُحِبّينَ مُنَاصِحِينَ، وَ لِجَمِيعِ أَعْدَائِكَ مُعَانِدِينَ وَ مُبْغِضِينَ، آمِينَ. ايشان را نيكوكار و پرهيزكار و روشن دل و حق نيوش و فرمانبردار خودت، و دوستدار و نصيحت گزار دوستانت، و معاند و كينه‏توز همه دشمنانت قرار ده. آمين.

(4) اللّهُمّ اشْدُدْ بِهِمْ عَضُدِي، وَ أَقِمْ بِهِمْ أَوَدِي، وَ كَثّرْ بِهِمْ عَدَدِي، وَ زَيّنْ بِهِمْ مَحْضَرِي، وَ أَحْيِ بِهِمْ ذِكْرِي، وَ اكْفِنِي بِهِمْ فِي غَيْبَتِي، وَ أَعِنّي بِهِمْ عَلَى حَاجَتِي، وَ اجْعَلْهُمْ لِي مُحِبّينَ، وَ عَلَيّ حَدِبِينَ مُقْبِلِينَ مُسْتَقِيمِينَ لِي، مُطِيعِينَ، غَيْرَ عَاصِينَ وَ لَا عَاقّينَ وَ لَا مُخَالِفِينَ وَ لَا خَاطِئِينَ. خدايا بازويم را بوسيله ايشان سخت گردان. و اختلال حالم را به ايشان اصلاح كن، وجمعيت مرا به ايشان فزونى ده، و محضر مرا به وجودشان بياراى، و نامم را به وسيله ايشان زنده بدار، و ايشان را در غيابم جانشين من ساز، و به وسيله آنان مرا بر قضاء حاجتم يارى ده، و ايشان را دوستدار من و مهربان بر من و متوجه به من و در نيكى بر من مستقيم و در برابر فرمان من مطيع قرار ده، كه نسبت به من نافرمانى و بدى و مخالفت و خطا نكنند

(5) وَ أَعِنّي عَلَى تَرْبِيَتِهِمْ وَ تَأْدِيبِهِمْ، وَ بِرّهِمْ، وَ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ مَعَهُمْ أَوْلَاداً ذُكُوراً، وَ اجْعَلْ ذَلِكَ خَيْراً لِي، وَ اجْعَلْهُمْ لِي عَوْناً عَلَى مَا سَأَلْتُكَ. مرا در تربيت و تأديب و نيكى درباره ايشان يارى ده، و از جانب خود علاوه بر ايشان اولاد ذكورى به من ببخش. و آن بخشش را به صلاح و خير من قرار ده. و ايشان را در آنچه از تو خواسته‏ام ياورم ساز،

(6) أَعِذْنِي وَ ذُرّيّتِي مِنَ الشّيْطَانِ الرّجِيمِ، فَإِنّكَ خَلَقْتَنَا وَ أَمَرْتَنَا وَ نَهَيْتَنَا وَ رَغّبْتَنَا فِي ثَوَابِ مَا أَمَرْتَنَا وَ رَهّبْتَنَا عِقَابَهُ، وَ جَعَلْتَ لَنَا عَدُوّاً يَكِيدُنَا، سَلّطْتَهُ مِنّا عَلَى مَا لَمْ تُسَلّطْنَا عَلَيْهِ مِنْهُ، أَسْكَنْتَهُ صُدُورَنَا، وَ أَجْرَيْتَهُ مَجَارِيَ دِمَائِنَا، لَا يَغْفُلُ إِنْ غَفَلْنَا، وَ لَا يَنْسَى إِنْ نَسِينَا، يُؤْمِنُنَا عِقَابَكَ، وَ يُخَوّفُنَا بِغَيْرِكَ. و مرا و فرزندانم را از شيطان رجيم حفظ كن. زيرا تو ما را آفريدى، و امر و نهى كردى. و در مزد اطاعت از امر خود تشويق و از عقاب ارتكاب نهى خود تهديد فرمودى. و تو براى ما دشمنى قرار دادى كه با ما مكر مى‏كند و او را بر ما تسلطى دادى، كه ما را بدان پايه بر او تسلط نيست: او را در دلهاى ما منزل دادى و در مجارى خون ما روان ساختى. اگر ما غافل شويم او غافل نمى‏شود، و اگر ما فراموش كنيم او فراموش نمى‏كند. ما را از عقاب تو ايمن مى‏سازد، و از غير تو مى‏ترساند.

(7) إِنْ هَمَمْنَا بِفَاحِشَةٍ شَجّعَنَا عَلَيْهَا، وَ إِنْ هَمَمْنَا بِعَمَلٍ صَالِحٍ ثَبّطَنَا عَنْهُ، يَتَعَرّضُ لَنَا بِالشّهَوَاتِ، وَ يَنْصِبُ لَنَا بِالشّبُهَاتِ، إِنْ وَعَدَنَا كَذَبَنَا، وَ إِنْ مَنّانَا أَخْلَفَنَا، وَ إِلّا تَصْرِفْ عَنّا كَيْدَهُ يُضِلّنَا، وَ إِلّا تَقِنَا خَبَالَهُ يَسْتَزِلّنَا. چون به كار زشت و رسوائى همت گماريم تشجيعمان مى‏كند، و چون به كار شايسته‏اى رو آوريم ما را از آن باز مى‏دارد. ما را به گناهان و شهوات آلوده مى‏خواهد، و به پيروى از شبهات اشاره مى‏كند. اگر ما را وعده‏اى دهد دروغ مى‏گويد، و اگر به آرزوهاسرگرممان سازد، خلف مى‏كند، و اگر مكرش را از ما نگردانى ما را گمراه مى‏سازد، و اگر از فساد او نگاهمان ندارى ما را مى‏لغزاند…⁽¹⁰⁾

پی نوشت:

1.       سوره نحل.آیه 72 و سوره شعرا آیه 133

2.       سوره تحریم.آیه 6 و سوره بقره آیه 233

3.       سوره مریم .آیه 55

4.       سوره شوری.آیه 45

5.       الکافی.ج6.ص49

6.       الفقیه.ج2.ص622

7.       الکافی.ج6.ص49

8.       بحار الانوار.ج89.ص106

9.       جامع الاخبار.ص106

10.   صحیفه کامل سجادیه.دعای25