«لمح» و «لمحة»

فعل ثلاثی مجرد این ریشه وقتی با حرف «إلی» به‌کار می‌رود؛ مانند «لمح إلیه» به معنای این است که با عجله و سرعت به او نظر کرد.[1] مصدر آن «لمح» و اسمی که برای این نوع نگاه به‌کار می‌رود را «لمحة» می‌گویند.[2]
در روایات نیز آمده است: «وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ الْمَجْدُ وَ الْعَظَمَةُ وَ الْکِبْرِیاءُ، مَعَ کُلِّ نَفَسٍ وَ کُلِّ طَرْفَةِ عَیْنٍ، وَ کُلِ‏ لَمْحَةٍ سَبَقَ فِی عِلْمِه‏»؛[3] یعنی حمد و مجد و عظمت و بزرگی از آن خداست، چنان‌چه هر نفسی [که برون آید] و هر پلک زدنی و هر گوشه نگاهی را بر آن احاطه دارد.
در قرآن کریم نیز در توصیف قیامت آمده است: «ما أَمْرُ السَّاعَةِ إِلاَّ کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَب»؛[4] که دارای نکته بسیاری ظریفی در تعبیر خود است. اگر اینجا امر آن‌را به چشم بر هم زدن تشبیه کرده خواسته است فوریت آن‌را برساند، چون «لمح» براى انسان‌ها آسان‌ترین و کم‌مدت‌ترین کارها است. پس در حقیقت تشبیه مذکور با تشبیه به حسب فهم شنونده است، و به همین جهت دنبالش فرمود: «أَوْ هُوَ أَقْرَبُ»؛(و یا نزدیک‌تر از آن است) از مثل چنین سیاقى فهمیده می‌شود که از بیان قبلى اعراض شده، گویا خداى تعالى گفته است: امر قیامت در آسانى و سهولت نسبت به من، شبیه چشم گرداندن براى شما است، و اگر آن را چنین تشبیه کردم به منظور رعایت حال و فهم شما است، خواستم تا آسانى آن را به فهم شما نزدیک کنم و گر نه براى ما از این هم آسان‌تر است؛ هم‌چنان که در جاى دیگر درباره آن فرموده: «یَقُولُ کُنْ فَیَکُونُ».[5] پس امر قیامت نسبت به قدرت و مشیت خداى تعالى مانند امر آسان‌ترین خلق است.[6]

____________________________________________________

[1]. لمح إلیه: اختلس النظر أو أبصره بنظر خفیف؛ لسان العرب، ج 2، ص 584.
[2] . البته لمحة سماعاً مفرد ملامح هم به‌کار می‌رود؛ برای نمونه وقتی گفته می‌شود «فِى فُلانٍ‏ لَمْحَةٌ مِنْ ابِیه»؛ یعنی فلانى شباهت به پدرش دارد؛ لسان العرب، ج 2، ص 584.
[3]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج 2، ص 459، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، 1411ق.
[4]. نحل، 77: «کار قیامت جز مانند یک چشم بر هم زدن یا نزدیک‌تر [از آن‏] نیست».
[5]. انعام، 73: «و هر گاه که می‌گوید: باش، بی‌درنگ موجود شود».
[6]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 12، ص 305، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.