اولین روز از آخرین ماه سال را روز «روحانیت و دفاع مقدس» می‌نامند، زیرا در روز اول اسفند سال 1364 حجت‌الاسلام فضل‌الله محلاتی نماینده امام خمینی(ره) در سپاه پاسداران هنگامی که پس از عملیات والفجر 8 به همراه جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مسئولان قضایی عازم جبهه‌‌های نبرد حق بر باطل بودند، در 25 کیلومتری شهر اهواز، هواپیمای مسافربری آنان مورد حمله دو فروند جنگده عراقی قرار گرفت و به شهادت رسیدند.

از آنجایی که بیشتر مسافران این پرواز را علما و روحانیان مبارز تشکیل می‌دادند، به منظور ارج نهادن به فداکاری این قشر فرهیخته جامعه در 8 سال دفاع مقدس، این روز را روز روحانیت و دفاع مقدس می‌خوانند تا همه ساله از مجاهدت این پاسداران اسلام قدردانی شود.

با این وجود نقش روحانیون در تاریخ صد ساله این مرز و بوم بسیار چشمگیر و تأثیرگذار بوده است، از میرزا کوچک خان در سرزمین سرسبز گیلان گرفته تا قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز و فتوای تاریخی میرزای شیرازی در نهضت پر شکوه تحریم تنباکو، همچنین نقش ‌بی‌همتای آیت‌الله کاشانی در نهضت ملی شدن صنعت نفت و شهید مدرس در مبارزه علیه رضاخان پهلوی و از همه مهم‌تر نقش برجسته امام خمینی(ره) در به سرانجام رساندن انقلاب اسلامی خود گواهی از مجاهدت‌های این پاسداران اسلام دارد.

این تلاش‌های خالصانه نیز در جریان انقلاب اسلامی ایران ادامه و استمرار یافت، نام‌های شهدایی نظیر آیت‌الله سعیدی، آیت‌الله غفاری، مطهری، مفتح، باهنر، بهشتی، مدنی، اشرفی اصفهانی، صدوقی، قاضی طباطبایی و دستغیب زینت بخش برگی از برگ‌های تاریخ انقلاب است.با این وجود نام روحانیون شهیدی همانند شاه‌آبادی، محلاتی، شیرازی، میثمی، زمانی، رزاقی و … بر تارک شهدای هشت سال دفاع مقدس، گواهی بر رزم بی‌امان روحانیت معظم و رسیدن به لقاءالله و خونین شدن چهره‌ مطهر و نورانی آنان است.

روحانیون در 8 سال دفاع مقدس علاوه بر تشویق مردم به حضور در جبهه و بسیج آن‌ها، تأثیر بر فرماندهان جنگ، تلطیف روحیه رزمندگان با تقویت ایمان و توکل بر خدا، توسل به اهل‌بیت، پاسخ به مسائل شرعی مربوط به جبهه و جهاد، آفرینش حماسه‌های با حضور خود در خطوط مقدم جبهه، تقویت روحیه رزمی، شجاعت، شهادت طلبی و ایثار جلوه‌های ناب از حضور روحانیت هم‌پای با سایر اقشار مردم رقم زدند، به گونه ای که طبق برخی آمار نزدیک به چهل مجتهد و قریب الاجتهاد در دفاع مقدس به شهادت رسیدند.

از نکات جالب توجه حضور روحانیون در دفاع مقدس می‌توان به مواردی نظیر فعالیت ملموس طلبه‌ها در قسمت طراحی عملیات، فرماندهی توپخانه، دیده‌بان رانندگی بلدوزر، نفر بر و ضد زره، شرکت در واحد اطلاعات و واحد تخریب، هدایت بالگرد و خلبانی و جراحی پزشکی اشاره کرد، به طوری که گاهی در سنگر اورژانس و زیر آتش عملیات، شاید بعضی حس می‌کردند که این لباس جامانده از یک روحانی مجروح است، اما زمانی که پزشک کارش را تمام می‌کرد و لباس روحانیتش را می‌پوشید، عده‌ای تعجب می‌کردند.

با این وجود، آمار شهدای روحانی به تفکیک مسئولیت و تخصص تا پایان اسفند 89 خود گویای این حضور همه جانبه در هشت سال جنگ تحمیلی است که عبارتند از: نماینده مجلس شورای اسلامی 26 نفر، مسئولیت در قوه قضاییه 20 نفر، ائمه جماعت 72 نفر، ائمه جمعه 43 نفر، شهدای روحانی سوانح هوایی 23 نفر، شهدای روحانی غواص 72 نفر، تبلیغی خاص 1047 نفر، آرپی‌جی زن، تک تیرانداز، عملیات‌ها و لشکرها 2309 نفر، مخابرات و بی‌سیم‌چی 88 نفر، امدادگر 53 نفر، فرماندهان و مسئولان دفاع مقدس 50 نفر و خواهران طلبه 15 نفر.

بی‌شک می‌توان ادعا کرد که انقلاب اسلامی، مدیون فداکاری‌ها و ایثارگری شهیدان به خون خفته به ویژه عالمان و روحانیون شهیدی است که به عنوان فرمانده و سرباز در لباس‌های مختلف در جنگ حضور داشتند، با این وجود تعدادی از جانبازان انقلاب اسلامی در حال حاضر از قشر روحانیون هستند، همچنین آزادگان بزرگی مانند حجت‌الاسلام ابوترابی در دوران دفاع مقدس و اسارت به عنوان فرمانده دینی آزادگان، عمل کردند.