آنه ماری شیمل یکی از معدود مستشرقانی بود که بسیاری از وجوه تاریخ اسلام را با انصاف نگریسته است.

بر روی سنگ قبر آنه ماری شیمل ( Annemarie Schimmel ) با خط زیبای نستعلیق این کلمات نورانی از امیر المؤمنین علی (ع) نقش بسته است که:

( الناس نیام فاذا ماتوا انتبهو . مردم خوابند و وقتی می میرند بیدار خواهند شد )

آنه ماری شیمل یکی از معدود مستشرقانی بود که بسیاری از وجوه تاریخ اسلام را با انصاف نگریسته است به گونه ای که برخی او را عاشق جهان اسلام تلقی می کنند. عاشقی که هزینه عشق خود به جهان اسلام را نیز پرداخته است.

3. ازدواج جُویَبِر و ذَلفاء

ازدواج یکی از یاران فقیر و نازیبای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به نام جویبر با دختری زیبا و از خانواده اشراف به نام ذلفاء، درس های فراوانی برای همه ما دارد، از این رو مناسب است متن کامل را از زبان امام باقر علیه السلام که در معتبرترین منبع حدیثی شیعه، یعنی کتاب الکافی نقل شده است، بیان کنیم.
ابوحمزه ثمالی می گوید: نزد امام باقر علیه السلام بودم که مردی اجازه ورود خواست. امام به او اجازه ورود داد. وی به امام سلام کرد و امام به او خیر مقدم گفت و او را نزدیک خود نشاند و از حالش پرسید.
مرد گفت فدایت شوم، از دختر یکی از دوستان شما به نام ابن ابی رافع خواستگاری کردم و او مرا به خاطر زشتی، فقر و غربت رد کرد. من از این ماجرا چنان غمگین شدم که در آن لحظه مرگم را آرزو کردم.
امام به او فرمود: به عنوان فرستاده من نزد او برو و بگو: محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب به تو می گوید دخترت را به عقد منجح بن رباح درآور و او را رد نکن!
آن مرد با خوشحالی از جا برخاست و با شتاب بیرون رفت.
امام فرمود: مردی از اهل یمامه به نام جویبر نزد پیامبر آمد و اسلام آورد. او مرد متدین و خوبی بود؛ اما کوتاه قد، مستمند، برهنه و از زشت رویان سودانی بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حمایت از او را به خاطر غریب و فقیر بودنش بر عهده گرفت و از سهم خود، یک صاع خرما برای او معین ساخت. دو ردای بلند نیز به او داد و خواست ملازم مسجد باشد و شب ها در آنجا بخوابد. جویبر مدتی بر این حال بود تا آنکه شمار تازه مسلمانان غریب و نیازمند در مدینه زیاد شد و دیگر در مسجد جایی برای آنان نماند.
در پی آن خداوند به پیامبر وحی فرستاد که مسجد را تطهیر کند و کسانی را که شب در مسجد می خوابند، از آنجا بیرون آورد و تمام درب ها به سوی مسجد را - جز در خانه علی علیه السلام - ببندد. کسی با حالت جنابت از مسجد عبور نکند و هیچ غریبی در آنجا نخوابد.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز دستور داد درب ها - جز در خانه علی علیه السلام را ببندند و خانه فاطمه علیهاالسلام را نیز به حال خود واگذاشت. آنگاه فرمان داد سقفی برای مسلمانان برپا کنند. به این ترتیب جایگاهی به نام صفه فراهم شد و از افراد غریب و مستمند خواست روز و شب را در سایه آن بگذرانند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هرگاه دستش باز بود، برایشان گندم، خرما، جو و کشمش می آورد و مسلمانان نیز چنین می کردند و در پی ابراز محبت حضرت به اصحاب صفه، با آنها مهربانی می نمودند و صدقات خود را به آنان می دادند.
روزی چشم حضرت به جویبر افتاد و دلش به حال او سوخت. فرمود: ای جویبر! شاید مناسب باشد همسری برگزینی تا هم زمینه ساز عفت تو باشد و هم تو را در دنیا و آخرت یاری رساند. جویبر عرض کرد: ای رسول خدا! پدر و مادرم فدای شما باد، چه کسی به من اعتنا می کند.
به خدا سوگند! نه حسب دارم، نه نسب، نه مال، نه زیبایی کدام دختر با این حال به من تمایل نشان می دهند؟ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: ای جویبر! خداوند به برکت اسلام هر کس را که در جاهلیت عزیز بود، خوار کرد و هر کس را که خوار بود، عزیز نمود. هر کسی که در جاهلیت خوار بود، به برکت اسلام عزت یافت و خداوند به برکت اسلام، نخوت و تفاخر به حسب و نسب جاهلی را از بین برد.
از این رو امروز سفید و سیاه، قریشی، عرب و عجم همگی فرزندان آدم شمرده می شوند. خداوند آدم را از خاک آفرید و محبوب ترین مردم در روز قیامت نزد خداوند، مطیع ترین آنان در برابر فرامین الاهی و پرهیزکارترین آنان خواهند بود. ای جویبر! امروز من در میان مسلمانان کسی را نمی شناسم که بر تو برتری داشته باشد؛ مگر کسی که از تو پرهیزکارتر و مطیع تر باشد.
نزد زیاد بن لبید که از اشراف بنی بیاضه است، برو و بگو: من فرستاده رسول خدا نزد تو هستم. او می خواهد دخترت ذلفاء را به تزویج جویبر درآوری. وقتی جویبر نزد زیاد بن لبید رسید، شماری از بستگان او نزدش حضور داشتند. جویبر اجازه ورود خواست و داخل شد و سلام کرد و گفت: من فرستاده رسول خدا نزد تو هستم و برای کاری آمده ام. آیا آن را آشکارا بگویم یا پنهانی با تو در میان بگذارم.
زیاد گفت: آشکارا بگو، چون پیام رسول خدا برای من مایه شرافت و افتخار است.
جویبر گفت: رسول خدا از تو خواسته است دخترت ذلفاء را به تزویج جویبر درآوری.
زیاد گفت: آیا رسول خدا تو را برای این پیام نزد من فرستاد؟
جویبرگفت: آری. بر من روا نیست که بر پیامبر دروغ ببندم.
زیاد گفت: ما دختران خود را جز به همگنان خود از انصار نمی دهیم؛ ای جویبر باز گرد تا من خود رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را ملاقات کنم و عذر خود را با ایشان در میان گذارم.
جویبر از نزد زیاد خارج شد؛ در حالی که با خود می گفت: به خدا سوگند؛ نه قرآن براساس نگرش زیاد نازل شده است و نه پیامبر بر این اساس نگرش او فرستاده شده است.
دختر زیاد که در اتاق خود بود، سخن جویبر را شنید و کسی را نزد پدر فرستاد و از پدر خواست نزد وی بیاید. وقتی زیاد نزد دخترش رفت، ذلفاء گفت: این چه سخنی بود که به جویبر گفتی؟
زیاد پیام رسول خدا را با دخترش در میان گذاشت. ذلفاء گفت: به خدا سوگند جویبر با وجود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر او دروغ نبسته است. کسی را بفرست تا جویبر را بازگرداند.
زیاد کسی را فرستاد و جویبر بازگشت. زیاد به او گفت: خوش آمدی، همین جا بمان تا من باز گردم.
آنگاه زیاد نزد رسول خدا رفت و گفت: پدر و مادرم فدای شما باد! جویبر نزد من آمد و پیام شما را رساند. من به او چیزی نگفتم و صلاح دیدم که خود به دیدار شما بیایم و بگویم که ما دختران خود را جز به همگنانمان از انصار نمی دهیم.
حضرت فرمود: ای زیاد! جویبر مؤمن است و مؤمن هم کفو مؤمن و مسلمان هم کفو مسلمان است. ای زیاد! دخترت را به او بده و از او روی برنگردان.
امام باقر علیه السلام افزود: زیاد به خانه بازگشت و آنچه را از پیامبر شنیده بود، با دخترش در میان گذاشت. دختر گفت: اگر از فرمان پیامبر سر بپیچی، کافر می شوی، پس مرا به عقد او درآور. زیاد از نزد دخترش خارج شد و دست جویبر را گرفت و نزد اطرافیانش برد و دخترش را براساس سنت خدا و رسول به عقد جویبر درآورد و مهر او را خود برعهده گرفت و جهیزیه دخترش را فراهم ساخت.
پس از آماده کردن مقدمات، شخصی را نزد داماد فرستادند تا بپرسند آیا منزل دارد تا عروس را نزدش روانه سازند. جویبر گفت: به خدا سوگند! من هیچ مالی ندارم. به دستور زیاد جویبر را آماده کردند و برایش خانه، فرش و اثاث خانه فراهم ساختند و دو لباس به او پوشاندند و ذلفاء را به خانه داماد بردند.
جویبر شب هنگام وارد خانه شد و چون چشمش به ذلفاء، خانه و اثاث آن و بوی خوش افتاد، به گوشه ای از خانه خزید و تا طلوع فجر به تلاوت قرآن، رکوع و سجود پرداخت و چون بانگ اذان شنید، از خانه خارج شد. همسرش نیز برای نماز برخاست و وضو ساخت و نماز صبح به جای آورد. از او پرسیدند آیا جویبر نزد تو آمد؟ ذلفاء گفت: سراسر شب مشغول تلاوت قرآن، رکوع و سجود بود، تا آن هنگام که صدای اذان را شنید و برای نماز خارج شد. همین ماجرا شب دوم تکرار شد و اطرافیا این امر را از زیاد پنهان ساختند.
چون روز سوم شد و جویبر به سان دو شب گذشته عمل کرد، ماجرا را به زیاد خبر دادند. زیاد نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رفت و گفت: پدر و مادرم فدای شما باد، ای رسول خدا! به تزویج جویبر فرمان دادی و به خدا به رغم آنکه در حد وصلت با ما نبود، به خاطر اطاعت از فرمان شما، پذیرفتم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پرسید: چه کار ناروا از او دیده اید؟ زیاد گفت: برای او خانه و اثاث خانه فراهم کردم و دخترم را به خانه او فرستادم. جویبر دیر هنگام به خانه آمد، اما نه با دخترم صحبت کرد و نه به او نگریست و نه به او نزدیک شد. او به گوشه ای خانه خزید و تا اذان صبح به تلاوت قرآن، رکوع و سجود پرداخت و به او نزدیک نشد و با او سخن نگفت؛ تا حالا که من نزد شما آمده ام. گمان می کنم میل به زنان در او نباشد، لذا من منتظر نظر شما هستم. زیاد این جملات را گفت و از محضر پیامبر خدا خارج شد.
حضرت او را خواست و پرسید: آیا به زنان میل نداری؟ جویبر در پاسخ گفت: مگر من مرد نیستم؟! ای رسول خدا! من به شدت به زنان میل دارم. حضرت پرسید: اما به من عکس آن را خبر داده اند، پس مشکل تو چیست؟
جویبر گفت: ای رسول خدا! وارد خانه وسیعی شدم، فرش، اثاث خانه و همسر زیباروی معطری را دیدم و به یاد اوضاع و احوال گذشته ام افتادم. دوست داشتم به پاس این لطف الاهی، از خداوند به خاطر نعمت هایی که به من ارزانی داشته است، تشکر کنم و با حقیقت شکر به او تقرب جویم. از این جهت تا صبح به تلاوت قرآن، رکوع و سجود و به شکر خدا مشغول شدم تا آنکه صدای اذان شنیدم و برای نماز خارج شدم. روز تصمیم گرفتم روزه بگیرم و سه روز و شب به این ترتیب عمل کردم و به گمانم اعمال من در برابر آنچه خداوند به من بخشیده، اندک است. با این حال امشب رضایت همسر و خانواده وی را فراهم می سازم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم کسی را نزد زیاد فرستاد تا حقیقت را به او بازگوید. آنان از این ماجرا خوشحال شدند. جویبر هم به آنچه گفته بود، عمل کرد. وی سرانجام در یکی از غزوه های پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به شهادت رسید. خدایش رحمت کند. (1)
4. ازدواج ملاصالح مازندرانی و آمنه بیگم

از نمونه هایی که می توان به عنوان الگوی ازدواج موفق برشمرد، ازدواج ملا محمد صالح مازندرانی با آمنه بیگم، دختر علامه محمد تقی مجلسی اول و خواهر علامه محمد باقر مجلسی دوم است. نقطه جالب توجه در این ازدواج، آن است که هر دو از عالمان و فرهیختگان عصر خود به شمار می رفتند و در عین حال زندگی مشترک خود را با کمال سادگی آغاز کردند.
بدین منظور نخست به اختصار به زندگی آنان نگاهی می اندازیم و سپس چگونگی ازدواجشان را مرور می کنیم.
محمدصالح مازندرانی (م. 1086) فرزند ملااحمد سروی مازندرانی، یکی از علما و مروجان بزرگ مذهب شیعه در قرن یازدهم هجری در شهر اصفهان بود او عالمی محقق و نویسنده ای ماهر به شمار می رفت. محمد صالح فراگیری علوم اسلامی را از اوان کودکی نزد پدر آغاز کرد و پیش از رسیدن به سن بلوغ، در سن یازده سالگی به اصفهان رفت و در حجره کوچک یکی از مدارس اصفهان ساکن شد. چون شهریه اش بسیار ناچیز بود، تهیه پوشاک، خوراک و روغن چراغ مطالعه برای مطالعه برایش مقدور نبود، لذا به ناچار برای مطالعه در شب های بلند، از نور وضوخانه استفاده می کرد.
با این حال شب و روز از تحصیل، مطالعه و تحقیق غافل نبود. وی را مردی خودساخته و زحمت کش معرفی کرده اند. پس از گذشت زمانی کوتاه در کسب مراتب علمی و مقامات معنوی پیشرفت چشمگیری نمود؛ به گونه ای که علامه مجلسی اول از همت بلند و تلاش بی وقفه اش به شگفت آمد. دیری نپایید که محمد صالح مازندرانی در شمار شاگردان ویژه مجلسی قرار گرفت.
محمد صالح مازندرانی شرح نفیسی بر اصول کافی با عنوان شرح اصول الکافی دارد که تنها شرح کامل بر اصول کافی ثقه الاسلام کلینی است. او همچنین بر کتاب معالم و زبده الاصول نیز شرحی مفید نگاشت. استاد فقهاء وحید بهبهانی می نویسد:
حال مجتهدان که همواره احتیاط را از دست نمی دهند، مساوی با حال جد من عالم ربانی و فاضل صمدانی مولانا محمد صالح مازندرانی است. از پدرم محمد اکمل شنیدم، می فرمود پس از آنکه معظم له از شرح اصول کافی فراغت یافت، درصدد برآمد تا فروع کافی را نیز شرح کند، یکی از عالمان معاصرش به او می گوید: کسی که می خواهد فروع کافی را شرح کند، باید دارای قوه قدسیه اجتهاد باشد، ملاصالح به خیال آنکه شاید بدان قوه نرسیده، از شرح فروع کافی منصرف می شود و حال آنکه اگر کسی شرح اصول کافی را به دقت بررسی و مطالعه نماید، می فهمد که معظم له به آخرین پایه فقه فقاهت رسیده و از مایه علمی برخوردار بود. شرح مزبور حاکی از آن است که جد ما در اوایل عمر به درجه اجتهاد نائل آمده است.
آمنه خاتون یا آمنه بیگم، یکی از چهار دختر عالم بزرگوار علامه محمدتقی مجلسی اول (1070-1033 ق) است. سال تولدش مشخص نیست. مؤلف ریاض العلماء، که هم زمان با وی می زیست، از او با عنوان فاضله، عالمه، صالحه و متقیه یاد کرده است.
آمنه بیگم از زنان نادر روزگار بود و بعدها به عقد شاگرد مجلسی اول، یعنی ملا محمد صالح مازندرانی در آمد.
در فضیلت و عظمت علمی این بانو همین بس که گاه گره های سخت علمی شوهر فاضله و فرهیخته اش را می گشود و در جمع و تدوین بحارالانوار، جزء شمار محدودی است که به علامه مجلسی به عنوان همکاران تحقیق یاری رسانده است. (2)
از آثار علمی این بانو می توان به شرح بر الفیه ابن مالک و شواهد سیوطی اشاره کرد. وی کتابی هم، در فقه و احکام دینی تألیف کرد. سال وفات این بانو در کتب تراجم نیامده است. برخی گویا با استناد به یکدیگر، محل دفن او تخت فولاد اصفهان نوشته و عنوان کرده اند که بعضی از اشعار آمنه بیگم نیز، بر روی قبرش نوشته شده است.
ازدواج ملا محمد صالح مازندرانی با فاطمه بیگم وقتی ملا محمدتقی مجلسی، متوجه شد که شاگردش محمد صالح به ازدواج میل دارد، بعد از فراغت از تدریس، به وی گفت: اگر اجازه دهی دختری را برای شما خواستگاری کنم، تا از رنج تنهایی آسوده شوی. شاگرد جوان سر به زیر انداخت و آمادگی خود را با زبان حال اعلام داشت.
ملا محمد تقی مجلسی به اندرون رفت و آمنه بیگم را که در علوم دینی و ادبی به سر حد کمال رسیده بود، فرا خواند و گفت: دخترم! شوهری برایت پیدا کرده ام که در نهایت فقر و تنگ دستی و منتهای فضل، صلاح و کمال درسی است، ولی پذیرش او بسته به اجازه تو است.
آمنه بیگم، دختر دانشمند و پاک سرشت در پاسخ پدر گفت: پدر! فقر و تنگ دستی عیب مردان نیست.
آمنه بدین گونه موافقت خود را اعلام داشت و ساعتی بعد عقد آن دو بسته شد و عروس را به حجله بردند.
داماد در حجله، عروس را دید و متوجه شد که گذشته از علم و فضل، رخساری زیبا هم دارد و با این همه کمال حاضر شده است با شاگرد پدرش که طلبه ای مستمند است، ازدواج کند.
ملا صالح به شکرانه این نعمت به گوشه اتاق رفت و سجده شکر نمود و سرگرم مطالعه شد. او با مسئله علمی بسیار مشکلی مواجه شد که باید با دقت در آن می اندیشید و آن را حل و برای مباحثه یا تدریس فردا آماده می کرد. مطالعه آن صفحه، مدتی طول کشید و عروس ناظر کار وی بود، پی برد که مسئله چیست و در چه کتابی است. داماد تا پاسی از شب مشغول مطالعه بود و فردا صبح برای مباحثه یا تدریس از خانه بیرون رفت.
عروس پس از رفتن داماد، برخاست و کتاب را یافت. قلم به دست گرفت و مسئله را حل کرد و پاسخ داد و میان کتاب گذاشت تا داماد پس از بازگشت آن را ببیند.
شب دوم چون داماد کتاب را گشود و سرگرم مطالعه شد، چشمش به نوشته عروس افتاد که آن مسئله دشوار علمی از کتاب قواعد علامه حلی را حل کرده و برای اطلاع او، پاسخ را در جای خود نهاده بود تا از رنج مطالعه و تفکر را بر خود هموار نسازد. وی پس از مطالعه پاسخ دریافت که همسرش آن مطلب مشکل را حل کرده است. بی درنگ پیشانی بر خاک نهاد و خداوند متعال را شکر کرد که چنین همسر دانشمندی به وی ارزانی داشته است. به همین جهت آن شب نیز تا بامداد مشغول مطالعه، عبادت و شکرگزاری بود.
وقتی استاد داماد و پدر عروس از ماجرا آگاه شد، داماد را خواست و به وی گفت اگر این دختر با تو هم افق نیست، بگو تا زنی دیگر را برایت عقد کنم! داماد در پاسخ گفت: علت توجه نکردن من به همسرم، به خاطر آن نیست که دختر دانشمند شما مورد پسند من نیست، بلکه فقط به ملاحظه این است که می خواهم شکر خدا را تا حدی که می توانم به جا آورم که چنین همسری عالم به من موهبت کرده است و من می دانم که هر چه کوشش کنم، نمی توانم چنان که باید شکر نعمت خدا را ادا کنم.
چون محمد تقی مجلسی این سخن را از داماد با فضیلت و شاگرد دانشمندش شنید، گفت: اعتراف به نداشتن قدرت برای شکرگزاری، خود نهایت شکر بندگان است.
در سایه این ازدواج مبارک، فرزندان صالح و فاضلی تولد یافتند. بنا به نقلی وی صاحب شش (یا دو) پسر و یک (یا دو) دختر شد.
فرزندان پسر وی به ترتیب عبارتند از: علامه فاضل آقا محمد هادی، مترجم قرآن مجید و شارح کتاب کافیه، عالم فاضل آقا نورالدین محمد، عارف کامل و شاعر ادیب آقا محمد سعید، متخلص به اشرف و فاضل عارف آقا حسنعلی.
از اولاد دختری آمنه بیگم و نسل های بعدی وی نیز شمار زیادی فقیه، فیلسوف، محدث، مفسر، اصولی و رجالی پا به عرصه وجود گذاشتند که برخی از آنان در شمار بزرگ ترین مراجع و فقهای شیعه جای دارند، مانند: وحید بهبهانی و خاندان طباطبایی بروجردی، از جمله آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی و خاندان شهرستانی.
بزرگان علمای این چهار خاندان در نوشته های خود همه جا از مجلسی اول و ملا محمد صالح مازندرانی به جد و از علامه محمد باقر مجلسی دوم، به دایی تعبیر می نمایند و به آنها افتخار می کنند.
امید آنکه با مطالعه عمیق تر زندگی الگوهای اخلاقی، راه دستیابی به سعادت و خوشبختی در همه عرصه های زندگی، از جمله در عرصه ازدواج و همسرداری را بیاموزیم.
پی‌نوشت‌ها:
1. بنگرید به: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 5، ص 344-339.
2. علی نصیری، حدیث شناسی، ج 1، ص 244.

منبع: نصیری، علی، (1389)، آیین همسر گزینی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول.

ارائه چهار الگوی ازدواج موفق برای جوانان

اسلام در کنار توصیه های علمی به ازدواج، الگوهای عملی موفقی را نیز معرفی می کند که ما به چهار نمونه از این الگوها اشاره می کنیم.
ارائه این الگوها در کنار هم می تواند برای جوانان و خوانندگان محترم کتاب مفید و درس آموز باشد.
در نخستین الگو ازدواج یک پیامبر آسمانی به تصویر کشیده شده است که در آن صفا و پاکی در عالی ترین وجه ظهور یافته است.
در دومین الگو با ازدواج ساده و بی آلایش حضرت امر علیه السلام برترین شاگرد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و دختر پیامبر، یعنی فاطمه علیهاالسلام آشنا می شویم که نشانگر بروز و ظهور درس زندگی اسلامی در سیره عملی پیشوایان ما است.
نمونه سوم گویای آن است که دامنه آموزه های پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم از حوزه اطرافیان نزدیک فراتر رفته و صحابه را نیز دربرگرفته است. به عبارت روشن تر این دست از نمونه ها نشان دهنده اهتمام فراوان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر گسترش فرهنگ اسلامی در میان عموم مردم است که از این جهت برای هیچ کسی عذری در بی اعتنایی به سنت های دینی باقی نگذاشته است.
نمونه چهارم به خوبی نشان می دهد که تعلیمات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می تواند پس از گذشت قرن ها میان عالمان دینی به عنوان راهنمای مردم حضور داشته باشد و علم، فضیلت و کمالات معنوی به جای ثروت، قدرت، جاه و شکوه ظاهری دنیوی، ارزش های واقعی به حساب آیند و در رفتارهای اجتماعی - از جمله در عرصه انتخاب همسر - خودنمایی کنند.
1. ازدواج موسی علیه السلام و دختر شعیب علیه السلام

قرآن کریم فرار حضرت موسی علیه السلام از مصر به خاطر کشتن یکی از قبطیان، ورودش به دیار شعیب، ملاقاتش با دختران حضرت شعیب، یاری رساندن به آنان در سیراب کردن گوسفندان و ازدواجش با یکی از آن دختران را به تصویر کشیده است. گرچه محور اصلی ماجرا ارائه تصویری از مقدمات رسالت موسی علیه السلام است؛ اما در کنار آن نکات درس آموزی درباره معیارهای همسر شایسته ارائه شده است. برای روشن شدن مطلب، آیات ناظر به این موضوع را مرور می کنیم.
وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ أُمَّهً مِنَ النَّاسِ یَسْقُونَ وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأَتَیْنِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُکُمَا قَالَتَا لاَ نَسْقِی حَتَّى‏ یُصْدِرَ الرِّعَاءُ وَأَبُونَا شَیْخٌ کَبِیرٌ * فَسَقَى‏ لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ * فَجاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَى اسْتِحْیَاءٍ قَالَتْ إِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ مَا سَقَیْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءَهُ وَقَصَّ عَلَیْهِ الْقَصَصَ قَالَ لاَ تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ * قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ * قَالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنکِحَکَ إِحْدَى‏ ابْنَتَیَّ هَاتَیْنِ عَلَى‏ أَن تَأْجُرَنِی ثَمَانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ اتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِندِکَ وَمَا أُرِیدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَیْکَ سَتَجِدُنِی إِن شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ * قَالَ ذلِکَ بَیْنِی وَبَیْنَکَ أَیَّمَا الْأَجَلَیْنِ قَضَیْتُ فَلاَ عُدْوَانَ عَلَیَّ وَاللَّهُ عَلَى‏ مَا نَقُولُ وَکِیلٌ؛ (1) و چون به آب مدین رسید، گروهی از مردم را بر آن یافت که [دام های خود را] آب می دادند، و پشت سرشان دو زن را یافت که [گوسفندان خود را] دور می کردند. [موسی] گفت: «منظورتان [از این کار] چیست؟ » گفتند: «[ما به گوسفندان خود] آب نمی دهیم تا شبان ها [همگی گوسفندانشان را] برگردانند، و پدر ما پیری سالخورده است. » پس برای آن دو [گوسفندان را] آب داد. آنگاه به سوی سایه برگشت و گفت: «پروردگارا! من به هر خیری که به سویم بفرستی، سخت نیازمندم. » پس یکی از آن دو زن در حالی که به آزرم گام بر می داشت، نزد وی آمد [و] گفت: «پدرم تو را می خواهد تا به تو به پاداش آب دادن [گوسفندان] برای ما، مزد دهد‍!» و چون [موسی] نزد او آمد و سرگذشت [خود] را بر او حکایت کرد، [وی] گفت: «نترس که از گروه ستمگران نجات یافتی. » یکی از آن دو [دختر] گفت: «ای پدر، او را استخدام کن، چرا که بهترین کسی است که استخدام می کنی؛ هم نیرومند [و هم] درخور اعتماد است. » [شعیب] گفت: «من می خواهم یکی از این دو دختر خود را [که مشاهده می کنی] به نکاح تو درآورم، به این [شرط] که هشت سال برای من کار کنی و اگر ده سال را تمام گردانی اختیار با تو است، و نمی خواهم بر تو سخت بگیرم و مرا انشاءالله از درستکاران خواهی یافت. » [موسی] گفت: «این [اقرار داد] میان من و تو باشد که هر یک از دو مدت را به انجام رسانیدم، بر من تعدی [روا] نباشد، و خدا بر آنچه می گوییم وکیل است. »
هفت نکته از این داستان

1. دختران شعیب پیامبر در اطراف شهر مدین، مانند مردم به چرای گوسفندان اشتغال داشتند. آنان پیری و ناتوانی پدر را دلیل کار خود اعلام کردند.
این امر ضمن تأکید بر اهمیت یاری والدین و ضرورت همکاری و همدلی اعضای خانواده در تأمین نیازهای اقتصادی، گویای این نکته مهم است که دین با حضور زنان در اجتماع و برعهده گرفتن کارهای دشوار - همچون شبانی گوسفندان - مخالفتی ندارد.
2. از جمله «لاَ نَسْقِی حَتَّى‏ یُصْدِرَ الرِّعَاءُ.» (2) برمی آید که دختران شعیب ضمن حضور در اجتماع مردان، از اختلاط و همدوشی با آنان که مستلزم شکستن حریم الاهی است، اجتناب می کردند. جمله «فَجاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَى اسْتِحْیَاءٍ. » (3) نیز نشان می دهد که منش دختران شعیب در زندگی رعایت شرم، آزرم و حیا بود.
بر این اساس، زنان با رعایت اصل «عدم اختلاط» و اصل «عفت و حیا» آزادند مسئولیت های جاری زندگی را بر عهده بگیرند. از سوی دیگر، همین دو جمله، شخصیت اخلاقی و رفتاری دختران شعیب را به تصویر می کشد که بی تردید در گزینش یکی از آنان به عنوان همسر، مؤثر بود.
3. موسی جوان مجردی که تنها در بیابان راه می پیمود، به دختران شعیب رسید و بی آنکه تحت تأثیر هواهای نفسانی باشد، با کمال عفت و پاک دامنی با آنان سخن گفت و با اینکه به شدت گرسنه و تشنه بود، گوسفندان دختران شعیب را آب داد.
این امر نشان می دهد که سخن گفتن دختران و پسران با یکدیگر اگر با هدفی معقول و به دور از هوس های شیطانی باشد، بی اشکال است.
از دیگر سوی، عفت و پاک منشی موسی علیه السلام مورد توجه دختران شعیب قرار گرفت؛ چنان که یکی از آنان یعنی «صفورا» که بعداً به همسری او درآمد، به پدرش توصیه کرد او را استخدام کند؛ زیرا او مردی قوی و امین است. توانایی حضرت با کشیدن آب از ته چاه برای آنان آشکار شد، اما امانت داری او چگونه بر ایشان ثابت شد؟
گفته اند هنگامی که موسی علیه السلام به همراه یکی از دختران شعیب روانه خانه شعیب بود، وزش باد دامن دختر را بالا زد و موسی از آن دختر جلو افتاد تا چشمش به چنین صحنه هایی نیفتد. (4)
پس، آنان چه در برخورد اولیه و چه هنگام برگشت حضرت موسی علیه السلام به خانه شعیب پیامبر علیه السلام، عفت و پاک دامنی او را دریافتند و بر همین اساس یکی از آنان موسی را به امانت داری ستود. بی تردید همین صفات اخلاقی بود که در پیشنهاد شعیب مبنی بر ازدواج او با یکی از دخترانش مؤثر افتاد.
4. روح جوانمردی در رفتار موسی، با یاری رساندن به دختران شعیب با وجود خستگی و گرسنگی زیاد و بدون هیچ چشم داشت مادی، موج می زند. او با این کار نشان داد که انسانی بزرگ و با فتوت است.
5. درباره جمله «رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ؛ (5) پروردگارا! من به هر خیری که به سویم بفرستی، سخت نیازمندم. » گفته اند: چون موسی علیه السلام بسیار گرسنه بود، پس از یاری رساندن به دختران شعیب، زیر سایه درختی رفت و از خدا خواست مشتی خرما یا تکه ای نان (6) به او ارزانی دارد.
این امر نشان می دهد حضرت هنگام ترک کاخ فرعون و دیار مصر تمام آنچه داشت را رها کرد و هیچ مالی به همراه نداشت، با این حال در کنار کسب امنیت، همسری شایسته نصیبش شد و از زندگی لذت بخشی بهره مند گشت.
این امر گویای تحقق وعده الاهی است که پیش از این نیز از آن یاد کردیم؛ اینکه با لطف خود همسران فقیر را بی نیاز می سازد. (7)
6. شعیب پیامبر با دیدن موسی علیه السلام و ارزیابی شخصیت انسانی و اخلاقی او، ازدواج با یکی از دخترانش را به وی پیشنهاد کرد، با آنکه این امر خلاف عادت است؛ زیرا خواستگاری باید از سوی داماد باشد؛ نه پدر عروس.
این امر نشان می دهد که از نظر قرآن آنجا که انسان به دامادی شایسته و برخوردار از سجایای اخلاقی برمی خورد و خود نیز دختری هم کفو و شایسته دارد، بسیار بجا و نیکو است که خود پیش دستی کند و با پینشهاد ازدواج، مقدمات این پیوند را فراهم آورد.
7. مهریه از شرایط ازدواج و هدیه ای است که خداوند برعهده گرفتن و پرداخت آن را از سوی مردان لازم دانسته است. در این ماجرا چون شعیب می دانست موسی علیه السلام توان مالی ندارد، با واگذاری مسئولیت اداره امور زندگی اش به مدت هشت سال یا ده سالی (در عین تحفظ بر اصل مهر) آن را متناسب با توان داماد در نظر گرفت.
افزون بر این، با مخیر ساختن موسی علیه السلام میان هشت یا ده سال و تأکید بر اصل عدم سخت گیری (8) این پیام مهم را به همه خانواده ها رساند که در ازدواج باید بر اصل آسان گیری و رعایت توان جوانان توجه کنند. رعایت همین نکات، پیوندی مستحکم میان حضرت و همسرش برقرار کرد و موسی در پاسخ به بزرگواری شعیب، به جای هشت سال، ده سال به او خدمت کرد. (9)
2. ازدواج علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام

بنا به مستندان تاریخی، اصحاب بزرگ پیامبر اسلام پیش از حضرت امیر درصدد خواستگاری از فاطمه برآمدند، اما هر بار پیامبر به ایشان می فرمود: «امر ازدواج فاطمه به دست خداست. اگر خدا بخواهد او را شوهر دهد، خود چنین می کند. » گاهی نیز می فرمود: «در امر ازدواج فاطمه، منتظر قضای الاهی هستم. »
هنگامی که همه خواستگاران پاسخ رد شنیدند، بر آن شدند که علی علیه السلام را به این کار تشویق کنند. علی علیه السلام پس از پیشنهاد بزرگان اصحاب رهسپار خانه پیامبر (ام سلمه) شد.
پیامبر به ام سلمه فرمود: «برخیز و در را باز کن. این کسی است که خدا و رسولش او را دوست دارند. » ام سلمه پرسید: «او کیست که پیش از دیدار، او را می ستایی؟ » پیامبر فرمود: «ام سلمه! او مردی است که در برابر دشواری ها، سست و ناتوان نمی گردد. او دوست، برادر، پسر عمو و محبوب ترین مردم نزد من است. »
ام سلمه در را باز کرد و علی وارد شد. با این حال، نمی توانست مطلب خود را بازگوید و چشم بر زمین دوخت. پیامبر پرسید: «آیا برای حاجتی آمده ای؟ » علی علیه السلام لب به سخن گشود و گفت: پدر و مادرم به فدایت! مرا در دوران کودکی پروراندی و از پدر و مادر نسبت به من بیشتر محبت و مهربانی کردی و خداوند مرا به دست تو هدایت کرد. به خدا سوگند! شما ذخیره ام در دنیا و آخرت هستید. ای رسول خدا! برای خواستگاری فاطمه آمده ام. پیامبر با تبسم فرمود: خوش آمدی، پیش از تو اشخاصی دیگر آمدند و هر بار به فاطمه می گفتم نشانه ناخشنودی را در چهره اش می دیدم.
آنگاه پیامبر درخواست او را با دخترش در میان گذاشت؛ اما فاطمه به خاطر شرم با سکوت به پیامبر پاسخ داد و پیامبر با خوشحالی فرمود: «الله اکبر! سوکتها إقرارها؛ سکوت فاطمه به معنای رضایت اوست. »
بدین ترتیب مراسم خواستگاری با کمال سادگی و صفا انجام گرفت. پیامبر از دامادش پرسید: آیا چیزی داری که مراسم ازدواج با آن انجام گیرد؟ گفت: تنها یک شمشیر، یک سپر و یک شتر دارم که با آن آب کشی می کنم! پیامبر فرمود: به شمشیر برای جهاد در راه خدا نیاز داری؛ با شتر نیز نخلستان ها را آب می دهی و به کمک آن به مسافرت می روی و روزی اهل خانه ات را فراهم می سازی، پس سپر مناسب است؛ آن را بفروش و نزد من بیا!
مهاجر و انصار به دستور پیامبر در مسجد گرد آمدند و حضرت خطاب به آنها فرمود: بزرگان قریش فاطمه را از من خواستگاری کردند و در پاسخ آنان گفتم که به خدا سوگند! من، شما را رد نکردم، بلکه خداوند شما را رد کرد. جبرئیل به من نازل شد و خبر داد که خداوند، علی و فاطمه را در آسمان ها به نکاح هم درآورد و از فرشتگان گواه گرفت و فرمان داد من نیز در روی زمین، فاطمه را به ازدواج علی درآوردم.
آنگاه در حالی که مهریه دخترش تنها 500 درهم بود، عقد ازدواج را میان آنان برقرار کرد. علی علیه السلام با راهنمایی پیامبر، سپر خود که «حطیمیه» (10) نامیده می شد، به حدود 500 درهم فروخت. پیامبر پول آن را سه بخش کرد، بخشی برای خرید جهیزیه، بخشی برای خرید عطر و بوی خوش شب عروسی و بخشی هم برای غذای ولیمه عروسی.
جهیزیه ای که با آن مبلغ اندک فراهم گردید، عبارت بود از: روسری بزرگ به چهار درهم؛ یک قواره پیراهن به هفت درهم؛ یک تخت که با چوب و برگ خرما ساخته شده بود؛ چهار عدد بالش از پوست گوسفند که از گیاه خوشبوی «اذخر» پر شده بود؛ یک پرده پشمی، یک قطعه حصیر؛ یک مشک چرمی؛ یک عدد آسیاب دستی؛ یک تست مسی؛ یک ظرف برای دوشیدن شیر و یک سبوی گلی سبز رنگ. هنگامی که جهیزیه فاطمه را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آوردند، دست بر آن وسایل کشید و فرمود: «بارک الله لاهل البیت؛ خداوند بر شما اهل بیت مبارک گرداند. » آنگاه سر به آسمان برداشت و فرمود: «خداوندا! بر خانواده ای که مهم ترین ظروف آنها سفالین است، مبارک گردان. »
مراسم عروسی با فاصله چند ماهی پس از عقد، در خانه «حارث بن نعمان» انجام گرفت. با بخشی از مبلغ سپر و نیز کمک اصحاب پیامبر، ولیمه ای در شب عروسی ترتیب داده شد. غذای ولیمه عبارت بود از: نان، خرما، روغن، گوشت پخته و کشک. پیامبر، از داماد خواست مردم را برای ولیمه دعوت کند. او به مسجد آمد؛ در حالی که مسجد پر از جمعیت بود. حضرت همه را به ولیمه دعوت کرد. با اینکه غذا اندک بود، به برکت آنکه پیامبر دست خود را روی غذا گذاشت، همه میهمانان اطعام شدند. به دستور پیامبر همسران حضرت، فاطمه را با بوهای خوش، عطرآگین کردند و در حالی که شعر می خواندند، لباسی بهشتی را بر تنش پوشاندند.
پیامبر دخترش را در آغوش گرفت و بر استر سوار کرد و خود پیشاپیش مردم در حالی که مردان و زنان بنی هاشم، زنان مهاجر و انصار و همسران پیامبر آنان را همراهی می کردند، عروس را تا خانه شوهر همراهی کرد. در این حال ام سلمه، عایشه، حفصه و معاذه برای عروس و داماد شعر می خواندند و دیگران نیز اول بیت هر شعری را تکرار می کردند و تکبیر می گفتند. کاروان عروس با چنین مراسم، در هاله ای از شور و شادی مردم، وارد خانه شد. پیامبر دست آن دو را گرفت و در دست هم گذاشت و فرمود: «ای علی! فاطمه امانت من و همسری خوب است و ای فاطمه! علی نیز شوهر خوبی است. » (11)
پی‌نوشت‌ها:
1. قصص (28) : 28-23.
2. «[ما به گوسفندان خود] آب نمی دهیم تا شبان ها [همگی گوسفندانشان را] برگردانند. » (قصص (28) : 23. )
3. «پس یکی از آن دو زن در حالی که به آزرم گام برمی داشت، نزد وی آمد. » (قصص (28) : 25. )
4. عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 123- 122؛ ملامحسن فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج 4، ص 87.
5. قصص (28) : 24.
6. در برخی از روایات، «خیر» را غذا یا تکه ای نان، و در برخی دیگر مشتی خرما دانسته اند؛ البته مضمون همه آنها تقاضای غذا است. (بنگرید به: عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 121؛ ملامحسن فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج 4، ص 86. )
7. «إِن یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ. » (نور (24) : 32. )
8. «وَمَا أُرِیدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَیْکَ. » (قصص (28) : 27. )
9. عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 124 و 125.
10. حطیمیه، نام قبیله حطیمیه بن محارب است که زره های خوبی می ساختند.
11. برای آگاهی از این داستان بنگرید به: محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 43، ص 134-97.

منبع:نصیری، علی، (1389)، آیین همسر گزینی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول.

آيت‌الله مصباح يزدي تأکيد کرد: در حال حاضر نمي‌توان منتظر شد تا نظريه‌پردازي و برنامه‌سازي جامعي براي اجرا فراهم شود. براي اين‌که به نيازهاي فوري و ضروري جامعه پاسخ داده شود، بايد گروهي مسايل را اولويت‌بندي کنند و آن‌هايي را که تأثير بيشتري بر فرهنگ و رفتار جامعه دارند گلچين و بررسي کنند.

به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ پايگاه اطلاع رساني آثار آيت‌الله مصباح يزدي، ايشان در مصاحبه با برگزارکنندگان همايش ملي سبک زندگي در پاسخ به چيستي مفهوم سبک زندگي اسلامي گفت: واژه سبک زندگي که به عنوان يک واژه کليدي در ادبيات امروزين مطرح شده است به لحاظ لغوي و موارد استعمال بسيار گسترش يافته است و به رفتارهاي خاصي که فرد براي زندگي خود انتخاب مي‌کند تا رفتارهاي خانوادگي، محلي، شهري، کشوري و بين‌المللي قابل اطلاق است. از اين جهت مي‌شود سبک زندگي را به ويژگيهاي رفتاري انسان تعريف کرد و به حسب اختلاف ويژگي‌ها، سبکهاي متعددي را در نظر گرفت.

آيت‌الله مصباح يزدي با اشاره به تقسيم‌بندي‌ها و برشمردن زواياي مختلف سبک زندگي، گفت: نخستين تقسيم‌بندي از لحاظ گستره متعلق است که سبک زندگي فرد، خانواده، يک گروه خاص، اهل يک شهر و منطقه، تا سبک زندگي بين‌المللي را شامل مي‌شود. اين تقسيم‌بندي در مردم شناسي به کار مي‌رود و خود به خود بار ارزشي مثبت يا منفي ندارد و به صورت توصيفي بيان مي‌کند که اهل هرمنطقه‌اي چه ويژگي رفتاري دارند.

ايشان در ادامه افزود: تقسيم‌بندي ديگر به لحاظ عواملي است که در ويژگي‌هاي سبک زندگي مؤثر هستند. اين عوامل عبارتند از: عوامل طبيعي، اقليمي و جغرافيايي، و عوامل اجتماعي و تاريخي، و نيز عوامل فرهنگي که به نوعي عوامل ارزشي محسوب مي‌شوند.

آيت‌الله مصباح يزدي قسم سوم را ارزشي دانست و بيان کرد: در اين منظر، روشهاي زندگي جوامع مختلف بررسي و ارزش‌گذاري مي‌شود که نتيجه آن، به انتخاب روش خوب منتهي مي‌شود. آنچه امروز با توجه به فرمايشات مقام معظم رهبري مورد نظر است، منظر سوم است. در اين ديدگاه فقط بحث توصيفي و تاريخي نيست؛ بلکه منظور اين است که ما سبک‌هاي زندگي را با معيار و سنجش اسلام بررسي و ارزش‌يابي کنيم.

ايشان ادامه داد: در سبک زندگي اسلامي، سبک زندگي يک فرد منظور نيست؛ بلکه منظور يک رفتار اجتماعي و جمعي است. حال آن‌که در اجتماع نيز تمام افراد ملحوظ نيستند، بلکه يک روش غالب و رايج مورد بحث قرار مي‌گيرد. کلمه اسلامي نيز تصريح مي‌کند که معيار ما مشخص است و ما از ديدگاه ارزشي بحث مي‌کنيم و مي‌خواهيم ببينيم که چه سبکي درست است و بايد داشته باشيم و چه سبکي غلط است و بايد از آن دوري کنيم.

آيت‌الله مصباح يزدي ضوابط ارزش‌يابي به منظور تهيه سبک زندگي اسلامي را داراي متد خاص دانست و گفت: اين‌که چه ارزش‌هايي موجود و چه سبک‌هايي در زندگي ما معمول است، نيازمند يک تحقيق جامعه‌شناختي است که بايد با متد خاص خود صورت گيرد؛ اما اين‌که بدانيم ارزش‌هاي اسلامي که معيار سنجش است، چيست، اين را نمي‌توان با اين متد معين کرد.

ايشان در ادامه افزود: پس از اين‌که سبک زندگي رايج جامعه را دانستيم، بايد ببينيم که اين سبک با سبک زندگي اسلامي و ارزش‌هايي که اسلام در رفتار معتبر مي‌داند مطابقت دارد يا ندارد و براي آنچه با آن مطابقت ندارد چاره‌جويي کرد تا کمبودهاي آن جبران شود و مردم به سوي آن حرکت کنند.

پرسش: به نظر بسياري از مسؤولان و انديشمندان، نخستين و اساسي‌ترين گام براي معرفي مدل و ساختار سبک زندگي اسلامي بايد از سوي طلاب و حوزه‌هاي علميه برداشته شود. به نظر شما براي نظريه‌پردازي درباره سبک زندگي اسلامي چه کارهايي بايد انجام داد؟

آيت‌الله مصباح يزدي به عنوان تصويري کلي از تفکر درباره سبک زندگي اسلامي گفت: به طور کلي ما بايد بدانيم چه چيزهايي را بايد بررسي کنيم تا بتوانيم طرحي را براي سبک زندگي اسلامي معرفي کنيم و سپس به دنبال عوامل مناسب براي اجرايي شدن آن باشيم.

ايشان مفهوم سبک زندگي اسلامي را که در فرمايشات مقام معظم رهبري آمده است بسيار گسترده و وسيع دانست و تأکيد کرد: استنباط بنده از فرمايشات رهبر معظم انقلاب اين است که گستره اين مهم بسيار وسيع است، اما زاويه بحث ارزشي و معيار ارزشي آن نيز اسلام است. با توجه به پسوند اسلامي ما بايد همه مسايل را از ديدگاه ارزشي، نه صرفاً عوامل طبيعي و اقليمي، بررسي کنيم. در واقع، ما مي‌خواهيم ببينيم انسان‌ها براساس نظام ارزشي خودشان چه سبک زندگي را بايد داشته باشند و چون نظام ارزشي ما نظام ارزشي اسلام است، بايد براساس اين نظام رفتارهاي خانوادگي تا بين‌المللي موجود را بررسي کنيم.

استاد حوزه علميه تأکيد کرد: براي اين‌که در جهت منويات رهبري اقدامي درخور انجام دهيم، بايد دو نوع فعاليت و برنامه‌ريزي داشته باشيم. نخست برنامه کوتاه‌مدت و دوم، برنامه بلندمدت.

ايشان در برنامه‌ريزي کوتاه‌مدت، ضرورت و امکان حل مهم‌ترين مسايل را حايز اهميت دانست و گفت: در اين‌ برنامه‌ريزي بايد اهم مسايل گلچين شود و حداکثر در مدت 2 يا 3 سال نتيجه‌اي ارايه شود.

آيت‌الله مصباح يزدي گفت: وقتي ما بپذيريم که بايد سبک زندگي را براساس ارزش‌هاي اسلامي بررسي کنيم، بايد چند نوع مطالبه داشته باشيم. نخست، توصيف وضع موجود. دوم، طراحي وضع مطلوب و سوم، راهي را که بايد پيمود.

ايشان تحقق مطالبه نخست را کار جامعه‌شناسان آگاه به ارزش‌هاي اسلامي دانست و افزود: مي‌توان مجموعه‌اي محدود به عنوان مجري طرح در نظر گرفته شوند که به هر دو حوزه معرفي اشراف داشته باشند، يعني هم در حوزه جامعه‌شناختي و هم در توصيف وضع موجود نسبت به ارزش‌هاي اسلامي خبره باشند.

آيت‌الله مصباح يزدي تحقيقات ميداني بر اساس واقعيات عيني جامعه را مورد تأکيد قرار داد و گفت: براي نظريه‌پردازي در باره واقعيات جامعه بايد به درستي از وضعيت عيني و نقاط ضعف و قوت جامعه آگاهي داشته باشيم؛ چراکه در غير اين‌صورت نظريه‌پردازي ما ذهني خواهد بود.

ايشان در ادامه خاطر نشان کرد: از آن‌جا که مسايل ارزشي به ويژگي‌هاي رفتار فردي و اجتماعي انسان‌ها مربوط است، اين مسايل شامل مسايل فقهي و اخلاقي نيز مي‌شود که بايد از دانشمندان اسلامي که در فقه و مباني ارزشي آن يعني اخلاق اسلامي خبره هستند در بررسي طرح مشارکت داشته باشند؛ چراکه اگر فقط به دانشمندان فقه اکتفا کنيم به نتيچه مطلوب نمي‌رسيم.

آيت‌الله مصباح يزدي با اشاره به اين‌که هنوز درباره مباني احکام از ديدگاه ارزش‌هاي اخلاقي فعاليت‌هاي کافي صورت نگرفته است، گفت: آياتي که درباره عرفي‌ترين مسايل در قرآن آمده، متضمن مسايل اخلاقي است و به تعبيري، بسياري از مسايل اسلامي بيش از آن‌که فقهي باشد اخلاقي است.

وي شناخت و مبنا قراردادن ارزش‌هايي که پشتوانه احکام فقهي يا ضوابط حاکم بر آن‌هاست و يکي از ادله فقه به شمار مي‌رود را همان برنامه بلندمدت دانست و تأکيد کرد سبک زندگي صحيح اسلامي بايد با آن ارزش‌ها سنجيده شود.

پرسش: وظايف نهادهاي مختلف اجتماعي و حکومتي از قبيل: حوزه‌هاي علميه، صدا و سيما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و… براي ايجاد سبک زندگي اسلامي چگونه است و چگونه بايد باشد؟

آيت‌الله مصباح يزدي گفت: پس از اين‌که محققان ضوابط حاکم بر رفتار جامعه اسلامي در عرصه‌هاي مختلف را تعيين کردند و با توجه به نقطه‌ضعف‌هاي وضع موجود در صدد ارايه راه‌کار براي رسيدن به اهداف مطلوب برآمدند، نوبت اين است که بدانيم بايد با چه نهادي مشارکت داشته باشيم و آن نهاد چه مسؤوليت خاصي را بايد عهده‌دار شود.

ايشان ادامه داد: روشن است که قانوني‌شدن طرح براي رسميت يافتن و اجرايي شدن از طريق شوراي عالي انقلاب فرهنگي و کميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي است و بايد نهادهايي چون حوزه‌هاي علميه، صدا و سيما، وزارت آموزش و پرورش و علوم و… از طريق تهيه و تدوين کتب درسي و سياست‌گذاري براي تهيه پايان‌نامه‌هاي مرتبط مشارکت داشته باشند، اما اين يک برنامه بلندمدت و زمان‌بر است.

آيت‌الله مصباح يزدي در ادامه تأکيد کرد: در حال حاضر نمي‌توان منتظر شد تا نظريه‌پردازي و برنامه‌سازي جامعي براي اجرا فراهم شود. براي اين‌که به نيازهاي فوري و ضروري جامعه پاسخ داده شود، بايد گروهي مسايل را اولويت‌بندي کنند و آن‌هايي را که تأثير بيشتري بر فرهنگ و رفتار جامعه دارند گلچين و بررسي کنند.

ايشان با بيان ويژگي‌هاي اين گروه خاطر نشان کرد: بايد از گروهي بهره جست که از آمادگي و جامعيت نسبي برخوردار باشند تا بتوانند به طور موقت برنامه‌ريزي و نظريه‌پردازي کنند. اين گروه بايد با فقه و اخلاق اسلامي به عنوان نظام ارزشي اسلام و نيز با سازوکارهاي اجتماعي که در علوم بحث ‌شده است آشنايي داشته باشند.

آيت‌الله مصباح يزدي با توجه به آشنايي طلاب علوم ديني با مباني ارزشي اسلام، مسؤوليت و وظايف آنان را سنگين‌تر و بيشتر دانست و گفت: براي اين‌که کار علمي براساس شرايط عيني جامعه ارايه شود بايد از اساتيد دانشگاهي نيز بهره جست و بين نهادهاي حوزوي و دانشگاهي از ابتدا همکاري وجود داشته باشد؛ چراکه اگر بخواهيم يکي از نهادها را ناديده بگيريم کار به سامان نخواهد رسيد.

ايشان تشکيل ستادي از برجستگان حوزه و دانشگاه براي برنامه‌ريزي مسايل ضروري و مهم‌تر را بهترين راه هماهنگي فعاليت‌ها، کمک به برنامه‌ريزي بلندمدت و داشتن ضمانت اجرايي دانست.

پرسش: در شوراي عالي انقلاب فرهنگي کميسيون و ستاد مرکزي سبک زندگي تشکيل شده است. توصيه حضرتعالي چيست؟
آيت‌الله مصباح يزدي با اشاره به تجربه تلخ نظريه‌پردازي‌هاي منعزل از واقعيت جامعه، متوقف ماندن طرح‌ اسلامي شدن دانشگاه‌ها با توجه به تأکيدات امام و مقام معظم رهبري، طرح عفاف و حجاب و طرح رسانه‌ها را از اين دست دانست و گفت: تا عزم ملي و مطالبه عمومي نباشد کاري از پيش نمي‌رود. تجربه نشان داده اين کارها زماني به ثمر مي‌نشيند که مردم، خود ضرورت آن را درک و آن را مطالبه کنند.

ايشان به عنوان ارايه راه‌کار براي افزايش مطالبات مردمي افزود: وظيفه طلاب علوم ديني، تهييج و آگاهي‌بخشي به مردم از طريق سخنراني‌ها، کتاب‌ها، مقالات و منبرها است و اين همان کاري است که امام درباره اصل انقلاب انجام دادند، يعني مردم که به صحنه بيايند، خواص هم تحت تأثير قرار مي‌گيرند.

آيت‌الله مصباح يزدي در پاسخ به اين پرسش که علي‌رغم فهم رفتار صحيح، با وضع موجود چه کنيم؟ گفت: وقتي اطلاعات صحيح از وضع موجود به دست آمد و نظام ارزشي اسلامي مربوط به رفتارهاي اجتماعي تبيين شد، نوبت به اجرايي شدن آن مي‌رسد. اين‌که برنامه‌ريزي ايده‌آل چه بايد باشد و براي نزديک شدن به آن وضع مطلوب چه راهي را بايد پيمود، مربوط به مديريت جامعه است.

ايشان با اشاره به سبک مديريت پيامبر اکرم صلي‌الله عليه وآله و اهل‌بيت عليهم‌السلام گفت: تدريج در حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب يک اصل است و برنامه‌ريزي اجرايي متناسب با شرايط زمان و مکان مي‌خواهد. اگر از همان ابتدا پيامبر اکرم صلي‌الله عليه وآله تمام دستورات ديني را مطرح مي‌کرد، آيا اسلام در جامعه نهادينه مي‌شد؟

آيت‌الله مصباح يزدي با بيان دستورالعملي از آيت‌الله بجهت(ره) براي تعامل با اهل سنت در جهت ترويج معارف شيعه تأکيد کرد: براي اجراي برنامه‌ها در جامعه بايد از جايي شروع کنيم که حق باشد و امکان تحقق و اجراي آن بيشتر باشد و اين‌ها اولويت‌هايي است که در مديريت کار بايد لحاظ شود.

آيت‌الله مصباح يزدي چند معيار کلي براي لحاظ اولويت در برنامه اجرايي براي تحقق سبک زندگي اسلامي را حايز اهميت و در خور توجه دانست و گفت: نخستين عنواني که بايد روي آن کار کرد و از آن بهره جست، تقويت عواطف ديني است.

ايشان عشق به اهل‌بيت عليهم‌السلام و به ويژه امام حسين عليه‌السلام را در جامعه ما به عنوان بزرگ‌ترين عامل تحولات مطلوب برشمرد و گفت: بايد در آموزش‌ها و تربيت‌هاي تمامي سطوح جامعه، علاقه به اهل‌بيت عليهم‌السلام و تقويت اين رابطه مورد توجه قرار گيرد که اين امر بسيار نتيجه‌بخش و کارساز است.

عضو خبرگان رهبري، از عشق مردم به رهبران ديني به عنوان برگي ديگر از عوامل تقويت عواطف ديني ياد کرد و گفت: پيشرفت انقلاب اسلامي و خنثي شدن تمامي فتنه‌ها در سايه عشق مردم به امام و مقام معظم رهبري است.

آيت‌الله مصباح يزدي بر دلسوزي براي محرومان جامعه به عنوان يک معيار کلي ديگر تأکيد کرد و آن را در جهت پيشرفت برنامه‌ها و توجه مردم به اسلام و انقلاب حايز اهميت دانست و گفت: امام در برنامه‌هاي خود همواره بر حمايت از مستضعفان، محرومان و پابرهنه‌ها تأکيد مي‌کرد و امروز نيز رهبري براي رفع نيازمندي‌هاي محرومان جامعه بارها با مسؤولان اتمام حجت کرده‌اند.

ايشان افزود: علت اين‌که مذهب کمونيسم علي‌رغم مخالفت با اديان توانست حدود 80 سال بر نيمي از جهان حکومت کند، همين شعار بود.

آيت‌الله مصباح يزدي در پايان، ترويج فرهنگ خيرخواهي و انسان‌دوستي و تقويت عواطف انساني را روش موفق و تجربه شده همه پيامبران، اوليا، صالحان و مصلحان دانست و خاطرنشان کرد: اين روحيه خيرخواهي براي همه، گذشت از قصورها و تقصيرهاي ديگران، ناديده گرفتن نقاط ضعف يکديگر در هر زمان، قشر و حتي نهادي مي‌تواند کار ساز باشد و به عنوان يک معيار کلي ديگر در تحقق سبک زندگي اسلامي در نظر گرفته شود که يکي از بزرگ‌ترين عوامل موفقيت امام و مقام معظم رهبري، مهرباني آنان است که نمونه کامل‌تر و متعالي‌تر آن در امير مؤمنان عليه‌السلام وجود داشت.

خانواده به عنوان يک نهاد اجتماعي نيازمند نظم و نظام، مديريت و تدبير و اعمال اصول و قوانيني خاصّ در جهت رشد و تعالي و پرورش انسان هاي تعالي خواه است.
در يک خانواده مهدوي، مهمترين قوانين حاکم بر زندگي «خداگرائي» «ولي گرايي» و به دنبال آن «والا گرايي» (1) اخلاقي است.
قانون «خدا گرائي» با تفکر توحيدي و زندگي توحيدي شکل مي گيرد. در همين خصوص شهيد مطهري (ره) در دو گفتار ارزشمند، دو مبحث «خدا در انديشه ي انسان» و «خدا در زندگي انسان» را ارائه مي دهند.
قانون «ولي گرائي» با شناخت و معرفت امام زمان (ع) و تنظيم زندگي بر اساس سيره ي مبارک حضرت و خواسته ها و رضايت ايشان تحقق مي يابد.
و قانون «والا گرائي» با اخلاق محوري و رعايت اصول مديريت خانواده، عينيت خواهد يافت. رعايت اين اصول سطح فرهنگ و معنويت خانواده را بالا برده و به تعالي مي رساند.
در اينجا تعدادي از مهمترين اصول مديريت خانواده را مرور خواهيم کرد.

1. اصل محبت ورزي (گنج زندگي)
* قال علي (ع): (أنفَعُ الکُنُوزِ مَحبَّهُ القُلُوبِ.)(2)
«پر سودترين گنج ها (به دست آوردن) محبت دلهاست.»
خانه آشيانه ي کوچک عشق و ميدان بزرگ تبادل عواطف و احساسات و بانک مهرورزي است، لذا همه ي اعضاء يک خانه بايد در اين بانک سرمايه گذاري هاي بلند مدت داشته باشد تا بتوانند همواره از حساب جاري خود محبت هاي خالصانه را دريافت و پرداخت کنند.

2. اصل عدالت محوري

خانه و خانواده هم مي تواند به کشوري کوچک که درگير جنگ هاي داخلي است تبديل شده و عرصه ي ظلم و حق کشي گردد و هم مي تواند مدينه ي فاضله اي شود که عدالت در سرتاسر آن حاکم است. انتخاب هر يک از اين دو تصوير، بر عهده ي اعضاي خانواه است. اما پيشه کردن عدالت در ارتباطات، برخوردها و مسائل زندگي از عوامل پايداري يک خانواده محسوب مي شود.

3. اصل لذت جويي و تمتّع
خداوند متعال در انسانها غريزه و ميل جنسي قرار داده و محدوده پاسخگويي به اين نياز طبيعي را تنها حريم ازدواج، مقرر فرموده است. در نظام تربيتي اسلام، يکي از اهداف ازدواج و تشکيل خانواده، ارضاي مشروع غرائز و درک لذتهاي حلال مي باشد که بجاست کانون يک خانواده براي زن و شوهر در اين خصوص محيطي پاسخگو باشد. بديهي است در صورت ارضاي صحيح غرائز در حريم زناشويي خانه، جامعه از آفات و روابط نامشروع تا حدّ بسياري مصون مي ماند، چنانچه علت بسياري از ناهنجاري هاي جنسي اجتماع، عدم تشکيل خانواده و يا عدم ارضاي کافي در چارچوب ازدواج مي باشد.

برای خواندن ادامه مطلب روی صفحه زیر کلیک کنید

صفحات: 1· 2